اعم موضوعات، يعنى «موجود» دانسته است.۱
طبعاً مراد از فلسفه در سده ششم هجرى، همين دانش معروف با موضوع و روش و مبانى ويژه است و مقصود از فلاسفه يا حكما كسانى هستند كه در زمينه دانش ياد شده، به مطالعه و پژوهش مىپردازند و مكتوبات و محافل علمى و درسىِ ويژه خود را دارند و در كنار فقيهان و متكلّمان و صوفيان، جريان و صنفى را پديد مىآورند. ۲
اين دانش و جريان فكرى در سده پنجم و ششم، به اندازه كافى در حوزههاى علمى، شناخته شده بود كه هم پيروان و هم منتقدان فلسفه، حتّى بدون تعريف و توضيح و گاه در عناوين كتابهاى خود، آن را به كار مىبردند.۳
تمايز روششناختىِ كلام و فلسفه
از تعاريف گفته شده براى كلام و فلسفه، نكته مهمى در تمايز كلام و فلسفه اسلامى به دست مىآيد كه عبارت از التزام روشىِ كلام به دين و آموزههاى دينى برخلاف فلسفه است.۴ در اين جا با توجّه به اهميت موضوع، افزون بر آنچه در تعاريف ياد شده گذشت، سخنانى از اهل فن در باره تمايز روششناختى كلام و فلسفه ارائه مىشود. شارح مواقف تصريح كرده كه در كلام، بر پايه قانون اسلام بحث مىشود. بر خلاف فلسفه كه در آن، بر پايه قانون عقول فيلسوفان بحث مىشود، اعم از آن كه موافق اسلام باشد يا مخالف.۵
1.نهاية الحكمة، ص ۹.
2.مگر آن كه در موردى خاص، دليلى باشد كه از اطلاق تعابير فلسفه يا فلاسفه، مدلول متعارف آنها مراد نبوده و اين تعابير، با عنايتى ويژه به كار رفته باشند.
3.مانند تهافت الفلاسفة غزالى و قطب الدين راوندى و نقض شبه الفلاسفة ابن زهره حلبى، تهافت التهافت ابن رشد و رسالة فى اعتقاد الحكماء، سهروردى.
4.بديهى است كه از التزام روشى به دين توسّط متكلّمان فرَق، درستى و هماهنگى تمامى آموزههاى ايشان با آموزههاى دينى را نمىتوان نتيجه گرفت.
5.شرح المواقف، ج۱، ص ۴۷.
