حوادث نمىتوان به حدوث اجسام معتقد شد. وى در دنباله اين سخن، به نقد ديدگاه فلسفى پرداخته است.۱ گفتنى است كه سيّد مرتضى متكلّم بزرگ سده پنجم هجرى، داراى اثرى ناياب به نام مسألة فى الردّ على يحيى بن عدى النصرانى فيما يتناهى ولا يتناهى است كه موضوع آن همين مسئله اختلافى ميان فيلسوفان و متكلّمان است.۲
4. بى نيازى از پيامبران
شمارى از اختلافات متكلّمان با فيلسوفان اسلامى، در مسائل حوزه نبوّت است. دفاع از مباحث اين حوزه، ظاهراً به دليل مناقشات فيلسوفان چندان براى متكلّمان فِرَق، پراهميت بوده كه افزون بر نقد آراى فلسفى در منابع كلامى و تفسيرى، چند تن از ايشان تكنگارىهايى در اين زمينه پديد آوردهاند. فراوانىِ اين رسالهها در سدههاى چهارم تا ششم، نشانه چالش جدّىِ متكلّمان با مخالفان در اين حوزه كلامى بوده است. كتاب الاحتجاج لنبوّة النبى صلى اللَّه عليه و آله۳ (كتاب تثبيت الرسالة)۴ از ابوسهل نوبختى، أعلام النبوة از ابو حاتم رازى (م322 ق) در نقد آراى محمّد بن زكرياى رازى ، كتاب فساد قول البراهمة ، كتاب فى تثبيت نبوّة الأنبياء از ابوالقاسم كوفى (م 352ق)، تثبيت دلائل النبوة از قاضى عبد الجبّار (م 415 ق)، أعلام النبوّة از ابو الحسن ماوردى بصرى (م450ق)، مسألة فى المعجز از رشيدالدين ابوسعيد رازى و النبوات و ما يتعلق بها از فخررازى (م606 ق) تكنگارىها و دفاعيههاى متكلّمان فِرَق در گستره مباحث نبوّت است.
در اين نوشتار، مسائل اختلافىِ متعلّق به نبوّت، ذيل سه عنوان عرضه مىشوند:
1.المنقذ من التقليد، ج۱، ص ۲۵. براى نقد غير متناهى بودن حوادث بدون اشاره به نام فلاسفه، ر.ك: الملخص فى اُصول الدين، ص ۶۰ - ۶۱ (بحث «فإن قيل: و لم أنكرتم أن تكون الحوادث غير متناهية، و لم زعمتم لها أوّلا؟ قلنا...»)؛ تقريب المعارف، ص ۷۶: «لو كان فاعل الأجناس محدثا لاحتاج إلى محدث و ذلك يقتضى وجود ما لا يتناهى أو إثبات قديم بغير دليل و كلا الأمرين محال... فيلزم ما قلناه من وجود ما لا نهاية له مع استحالته بدليل وجوب حصر ما وجد». نيز، ر.ك: أنوار الملكوت فى شرح الياقوت، ص ۳۳.
2.نيز براى اين بحث، ر.ك: تمهيد الاُصول، ص ۱۸.
3.رجال النجاشى، ص۳۲.
4.الفهرست، ابن النديم، ص ۲۲۵. دانسته نيست كه اين دو عنوان، اشاره به يك كتاب دارند يا دو كتاب!
