در سده ششم، طبرسى از استغناى فلاسفه از دانش الهى پيامبران سخن گفته است. وى در ذيل آيه شريف (فَلَمَّا جَآءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَتِ فَرِحُواْ بِمَا عِندَهُم مِّنَ الْعِلْمِ وَ حَاقَ بِهِم مَّا كَانُواْ بِهِى يَسْتَهْزِءُونَ)،۱ به عنوان يكى از وجوه معنايىِ آيه، بيان مىكند كه مراد، دانش فلاسفه است كه دانش انبيا را در برابر دانش خود كوچك مىشمردند. وى با همعصر شمردن سقراط با حضرت موسى عليه السلام مىافزايد:
به سقراط گفته شد: نزد موسى برو. گفت: «ما گروهى مهذّب هستيم و به كسى كه ما را تهذيب (هدايت) كند، نيازى نداريم».۲
قطب الدين راوندى در چند باب از كتاب الخرائج و الجرائح به نقل و نقد مقالات (گفتارها و باورهاى) منكران نبوّت پرداخته است. وى در كلامى همسان سخن ماوردى، بر آن است كه:
منكران نبوّت، دو گروهاند: ملاحده و دهريه، و براهمه موحّد؛ و فلاسفه نيز نزد ما از جمله دهريه و ملاحده هستند و بر باطل شمردن نبوّت و انكار معجزات و محال دانستن آنها با تصريح و تلويح اتفاق دارند و پنداشتهاند كه امكانپذير شمردن معجزات به نقض وجوب طبايع مىانجامد؛ طبايعى كه بر وجهى مستقر گشته كه نقض آن امكان پذير نيست و همگى ايشان در معجزات پيامبران و اوصياى ايشان طعن مىزنند.۳
5. راه شناخت پيامبران
از نظر عموم متكلّمان، راه شناخت صدق مدّعى نبوّت، «معجزه» است.۴ از نقدهاى
1.سوره غافر، آيه ۸۳.
2.جوامع الجامع، ج ۴، ص ۲۱ (طبع دكتر گرجى) و ج ۳، ص ۲۵۴. ابن ملاحمى هم در اين باره گفته است: «يقع لى انه تعالى عنى به الفلاسفة المدعين للعلم بالحقائق لان من عادتهم الازدراء بمن لايعلم علومهم» (تحفة المتكلّمين، ص ۸). نيز، ر.ك: الكشّاف عن حقائق التنزيل، ج ۳، ص ۴۳۹.
3.الخرائج و الجرائح، ج۳، ص ۱۰۴۴. وى در دنباله بحث خود به نقل و نقد طعون مخالفان بر قرآن پرداخته است .
4.الذخيرة، ص ۳۲۸؛ الاقتصاد، ص ۱۵۵؛ الياقوت، ص ۶۷؛ عجالة المعرفة فى اُصول الدين، ص ۳۶؛ «الخلاصة فى علم الكلام»، فصلنامه تراثنا، ش۳۴، ص ۱۹۰؛ إشارة السبق إلى معرفة الحق، ص ۳۹. برخى از متكلّمان، نص شخص معلوم الصدق(پيامبر پيشين) را هم با وصف آن به «امر مستند به معجزه» در كنار معجزه ياد كردهاند. (الكافى، حلبى، ص ۶۸؛ تقريب المعارف، ص ۱۵۴؛ المنقذ من التقليد، ج ۱، ص ۳۸۳ - ۳۸۴). البته مفسّران امامى، ذيل آيه (رُّسُلاً مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةُ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا) (سوره نساء، آيه ۱۶۵) تصريح كردهاند كه شناخت نبى، فرع علم به توحيد و عدل خداست كه به وسيله دليل عقلى حاصل مىشود (التبيان، ج ۳، ص ۳۹۵؛ مجمع البيان، ج ۳، ص ۲۴۳؛ روض الجنان، ج ۶، ص ۱۹۷ - ۱۹۸؛ متشابه القرآن و مختلفه، ج۲، ص۸۰).
