ديگرى هنگامى كه تأكيد مىكند بر اساس مذهب خواجه سنّىِ جبرىمسلك، ايمان داشتن افراد به دست خداست، به كنايه به عالم ذر اشاره مىكند. تعبير او نشان مىدهد كه اوّلاً به عالم ذر باور ندارد؛ ثانياً باور به عالم ذر را از لوازم باورهاى مجبّره مىداند.۱
ترديد در اصل عالم ذر و اظلّه و يا تفاصيل آنها، از باورهاى شناخته شده مكتب متكلّمان بغداد بوده است.۲
3. تسامح در تبرّى، مهمترين مميّزه اعتقادى «شيعه اصوليّه»
بررسى كتاب عبد الجليل قزوينى رازى و تدقيق در ديدگاههاى او به عنوان يك شيعه اصولى، به خوبى نشان مىدهد كه مهمترين و برجستهترين مميّزه اعتقادى وى از ديگر اماميان، در مسئله برائت و جايگاه برخى صحابه و زنان پيامبر است. وى عبارتها و موضعگيرىهاى صريحى در اين زمينه دارد. اين عبارات، گاه تا بدان حد با ديدگاههاى كلاسيك اماميّه فاصله دارد و تحريكآميز است كه برخى كتابشناسان امامى، با اذعان به راهبردى و تقيّهاى بودن شمارى از مطالب كتاب وى، برخى عبارات عبد الجليل را آزاردهنده دانستهاند.۳
بر اساس اظهارات عبد الجليل، به نظر مىرسد كه شيعه اصوليّه در باره مسئله برائت ، تنها به دو نكته باور دارد: نخست اينكه صحابه نسبت به يكديگر رتبهبندى دارند و در اين رتبهبندى، امير مؤمنان عليه السلام از همه بهتر است؛۴دوم اينكه امامت ايشان به نص بود و امامت خلفا به اختيار خلق بوده است. صاحب نقض به صراحت مىگويد كه شيعه در باره صحابه، قائل به كفر و شرك نيست؛ بلكه بر اين باور است كه با وجود امير مؤمنان ابو بكر و غير ابو بكر، مستحق امامت نيستند. ۵
1.ر.ك: همان، ص۱۸۶ و ۴۳۱ و ۴۵۳ و ۵۱.
2.درخصوص باور مكتب متكلّمان بغداد در باره عالم ذر و اظلّه، اين جانب در رساله كارشناسى ارشد خود به تفصيل سخن راندهام (ر.ك: مؤلفههاى غلوّ نزد اماميه...، ص ۱۰۳ - ۱۰۸).
3.ر.ك: كشف الحجب و الاستار، ص ۵۸۶.
4.ر.ك: نقض، ص۱۷۸.
5.ر.ك: نقض، ص ۲۵۷.
