با باورهاى عبد الجليل، نه تنها سازگار نيست، بلكه در تضادّ جدّى قرار دارد. در حقيقت، اگر مطالب بيان شده در كتاب نقض، حاكى از يك گرايش فكرى در ميان اماميّه مىبود، بايد در زمانى كمتر از يك قرن، گزارشهايى از برخى عالمان امامىِ شاگرد اين مكتب و متأثّر از آن، در دست داشتيم.
يكى از نمونههاى بارزى كه مىتواند اين تقابل فكرى ميان تشيّع امامىِ رى در سده ششم و هفتم هجرى را نشان دهد، كتاب تبصرة العوام است. مقايسه كتاب عبد الجليل با موضعگيرىهاى همشهرىاش محمّد بن حسين رازى۱ در كتاب تبصرة العوام، به خوبى گواه اين مطلب است. مؤلّف كتاب تبصرة العوام - كه در اوايل سده هفتم مىزيسته است - ،۲ به صراحت به تقابل با عقايد اهل سنّت مىپردازد و در آن جا به مطاعن خلفا مىپردازد و نسخهاى از عقايد اماميّه ارائه مىكند كه كاملاً با مطالب ارائه شده در كتاب نقض، متفاوت است. به نظر مىرسد كه اين مطلب، دقيقا به علّت تأثير
1.برخلاف تصوّر رايج كه كتاب را به سيّد مرتضى بن داعى حسنى رازى، از اعلام سده ششم نسبت داده مىشود، اين كتاب، متعلّق به جمال الدين مرتضى محمّد بن حسين رازى، صاحب كتاب نزهة الكرام و بستان العوام است. حتّى شيخ آقابزرگ تهرانى نيز در نمونهاى نادر، پس از اعتراف به اشتباه خود در انتساب نادرست كتاب در مجلد سوم و شانزدهم الذريعة، در جلد ۲۴، ص ۱۲۳ تأكيد مى كند كه كتاب، براى محمّد بن حسين رازى است. علاوه بر او اتان كلبرگ نيز به انتساب درست كتاب پى برده است (ر.ك: كتابخانه ابن طاوس، ص ۴۸۲). بسيارى بزرگان همچون صاحب رياض العلماء در انتساب اين كتاب اشتباه كردهاند (ر.ك: الذريعة، ج ۲۴، ص ۱۲۳). صاحب كشف الحجب نيز گرچه در انتساب كتاب اشتباه نكرده است، ولى نام پدر و جد صاحب تبصرة را جابه جا نوشته است و به جاى محمّد بن حسين بن حسن رازى، مؤلّف آن را محمّد بن حسن بن حسين رازى ضبط كرده است (كشف الحجب، ص ۹۶). جالب است كه حتّى مرحوم عبّاس اقبال آشتيانى، مصحّح كتاب، على رغم تحقيق گستردهاش در مقدّمه كتاب در اين خصوص، همان اشتباه مشهور را تكرار كرده است و قول صاحب كشف الحجب را رد كرده است و مؤلّف كتاب را نشناخته است (تبصرة العوام، مقدّمه) يكى از شواهد قوى تعلّق كتاب به محمّد بن حسين رازى، آن است كه وى در كتاب نزهة الكرام خود به كتاب تبصرة العوام ارجاع مىدهد (ر.ك: فهرست نسخههاى خطىكتابخانه آية اللَّه گلپايگانى، ج ۲، ص ۱۸۷).
2.كتابخانه ابن طاوس، ص۴۸۲.
