فراهم شدن شرايط ويژه براى تشيّع در سده هفتم هجرى و پايان يافتن دوره تقيّه باشد؛ شرايطى كه باعث شده در كمتر از يكصد سال تغيير رويكردى شگرف در دو شيعه امامى همشهرى ايجاد شود.
در كلمات صاحب تبصرة العوام، هيچ ردّ پايى از خوف و هراس از حاكمان وقت ديده نمىشود. وى بخش طولانىاى از كتابش را به بحث فدك و اثبات ظلم و غصب شيخين در اين مقوله، اختصاص داده است.۱ وى در اين بخش از كتابش به صراحت، خلفا را به باد نقد مىگيرد و لحن او با لحن عبد الجليل - كه حتّى گاه شيخين را مىستود - ، كاملاً متفاوت است.
ابن طاووس نيز كه در نيمه اوّل سده هفتم هجرى مىزيسته است، از برگزارى اعياد نهم ربيع در دوره خود در بلاد ايران - كه احتمالاً مربوط به كاشان باشد - ، خبر مىدهد.۲ بسيار جالب است كه تنها با گذشت حدود يك قرن، كار به جايى مىرسد كه حساسيّتبرانگيزترين مناسك اماميّه، يعنى عيد نه ربيع در ايران رايج مىشود.
از ديگر عالمان امامى سده هفتم هجرى - كه اين تغيير رويكرد را به خوبى مىتوان در آثارش پىجويى كرد - ، عماد الدين طبرى است. وى در سال 673ق، در اصفهان در سايه حمايتهاى بهاء الدين محمّد بن محمّد جوينى بوده و توانسته است آثارى در دفاع از تشيّع در آن خطّه بنگارد كه از آن جمله، مناقب الطاهرين، كامل در سقيفه، كفايت در امامت و آثارى ديگرى است كه به نام بهاء الدين محمّد تأليف كرده است. اهميت وى از آن جهت براى ما بيشتر است كه متأثّر از مكتبهاى عراقى مانند مكتب نجف و حلّه نيست و بيشتر، محصول فكر شيعيانى است كه در خودِ ايران تربيت شدهاند. اين گروه، متأثّر از ميراث سنّتى شيعه و همچنين آثارى بودهاند كه آن زمان در دواير شيعى ايران رايج بوده است. ۳
1.تبصرة العوام، ص ۲۲۲ - ۲۱۲.
2.اقبال الأعمال، ج ۳، ص ۱۱۳. نيز، ر.ك: تاريخ تشيّع در ايران، ص ۶۷۴ - ۶۷۵.
3.«آيينه تشيّع»، رسول جعفريان، مجلّه كتاب ماه تاريخ جغرافيا، ش ۱۰۷ و ۱۰۸، ص۶۰.
