امّا مسئله جالب توجّه در باره موضع گيرى‏هاى عبد الجليل، آن است كه گرچه در نظر اوّل، پذيرش اين كه اين اظهارات وى، تقيّه‏اى بوده است، اندكى دشوار به نظر مى‏رسد، امّا توجّه به نكته دقيقى، پذيرش چنين چيزى را براى ما آسان‏تر مى‏كند. آن نكته، اين است كه در دوره ياد شده، يكى از مواردى كه اماميّه به شدّت به خاطر آن متّهم بوده‏اند، مسئله تقيّه بوده است؛ يعنى اماميّه متّهم بوده‏اند كه دائم تقيّه و پنهان‏كارى مى‏كنند و اين برداشت از مطاوى مطالب كتاب نقض نيز قابل استنباط است.^۱ از اين رو، اگر اماميّه، بنا داشتند در آن دوره تقيّه كنند، در همان گام نخست، در معرض اتّهام به دروغگويى و تقيّه كردن قرار داشتند. لذا آنان مجبور بودند ديدگاه تقيّه‏اى خود را تا بدان حدْ محكم و استوار بيان كنند كه هيچ كس خلاف آن را نيز احتمال ندهد و حتّى نزديك‏ترين كسانشان نيز حرف‏هاى آنان را باور كنند. با اين توجّه، صراحت و تندى كلام عبد الجليل را نمى‏توان به عنوان شاهدى بر ردّ تقيّه‏اى بودن گفتمان كتاب وى دانست؛ بلكه اگر نگوييم - براساس شرايط آن دوره - شاهدى بر تقيّه‏اى بودن گفتمان كتاب نقض است، دست كم اين صراحت، دلالتى‏بر هيچ يك از طرفين ندارد.

- پذيرش تقيّه‏اى بودن گفتمان كتاب در عين تأثيرپذيرى ناخودآگاه از آن‏

پس از بررسى شواهد و قرائن در باره تقيّه‏اى بودن گفتمان كلامىِ كتاب نقض و يا عدم آن، در نهايت، بدون بررسى گسترده به سختى مى‏توان طور قطع در اين زمينه، اظهار نظر كرد؛ امّا بر اساس گزارش‏هاى مستقيم از آن دوره و همچنين مقايسه گزارش‏ها با سده هفتم، شكّى باقى نمى‏مانَد كه فضاى تقيّه‏اى در آن دوره، كاملاً واقعى بوده است و عالمان امامى آن دوره، ناچار به تقيّه كردن بوده‏اند. از سوى ديگر، نمى‏توان انكار كرد كه مضامين اين كتاب و همچنين برخى كتاب‏هاى هم‏عصر عبد الجليل با برخى عقايد سنّتى اماميّه، متفاوت است و اين در حالى است كه قابليّت تفسير دوگانه دارد.