نيز مى‏شدند.
با توجّه به نقشه ترسيم شده از تركيب جمعيتىِ قسمت مركزىِ نوار شمالى فلات ايران، مى‏توان ادّعا كرد كه از نظر سياسى و نظامى، دامنه‏هاى جنوبى و شمالىِ رشته‏كوه البرز، محلّ برخورد دو خلافت شرقى و غربى و حكومت‏هاى كوچك شيعى به حساب مى‏آمد؛ زيرا از سويى سلجوقيان، خود را مدافع خلافت عبّاسى معرفى مى‏كردند و از سوى ديگر، پيروان حسن صبّاح، خويشتن را وارثان و استمراردهندگان خلافت اسماعيلى مى‏انگاشتند و جريان سوم، يعنى حكومت‏هاى ديلم و طبرستان نيز نيروى نظامى شيعيان زيدى و امامى به حساب مى‏آمدند.
از ميان اين گروه‏ها، اسماعيليان كه به نام‏هاى «باطنيه»^۱، «ملاحده»، «قرامطه»، «سبعينى» و... خوانده مى‏شدند،^۲ به دليل قلعه‏نشينى و دورى از مردم، مورد سوء ظن عامّه مردم بودند. آنان برخلاف اهل حديث و بيشتر فرقه‏هاى اهل سنّت - كه به دنبال جذب عامّه مردم بودند - ، به سراغ خواص رفتند و تلاشى براى ترويج آيين خود در ميان توده مردم نمى‏كردند و ترورها و جنگ‏هاى پارتيزانيشان، مردم را از آنان هراسان كرده بود. در چنين اوضاعى اگر جنايت‏هاى «قرامطه» (شاخه‏اى از اسماعيليان) در كشتار حاجيان و حمله به مكّه و به يغما بردن حجر الأسود را بدان اضافه كنيم،^۳ طبيعى است كه تنفّر عمومى از اسماعيليه، دو چندان خواهد شد.
در كنار جنگ نظامى و سياسى، چالش علمى و فرهنگى هم سهم عمده‏اى از درگيرى‏هاى اين منطقه را به خود اختصاص داده بود. مراكز علمى «الأزهر» مصر كه