به هر روى، آنچه مىخوانيد برجستهسازى برخى آراى مؤلّف عالىقدر نقض، عبد الجليل قزوينى رازى، در باره بزرگان اهل سنّت و مسئله «اعتدال دينى» است.
كتاب «نقض» و انديشه تقريب
عبد الجليل قزوينى رازى، يكى از نخستين متفكّران شيعى است كه به بنيانهاى نظرىِ وحدت ميان شيعه و سنّى پرداخت و كوشيد فاصلهها را كمتر كند. وى در كتاب نقض، برخى از آراى افراطى در باره ديگر فرقههاىاسلامى را نقد، و محورهاى اشتراك را برجسته مىكند. بهصراحت نيز مىگويد: «مذهب شيعه، آن است كه علماى شيعه مىگويند، نه آنچه بر سر زبان مردم عامى است».۱
محور تقريب را در نخستين برگهاى كتاب مىتوان ديد؛ آن جا كه هدف خود را از تأليف نقض، پاسخ به كتابى مىداند كه برخى از افراطگرىهاى حشويه و غلات را به شيعه اصوليه نسبت داده است:
در ماه ربيع 556 به ما نقل افتاد كه كتابى به هم آوردهاند بعض فضائح الروافض و در محافل بر طريق تشنيع خوانند... دوستى مخلص، نسختى از آن را به امير سيّد رئيس كبير جمال الدين على بن شمس الدين حسينى - كه رئيس شيعه است - بُرد و او مطالعه كرد به استقصاى تمام و پيش برادرِ مهترم، اوحد الدين حسينى، مفتى و پير طايفه فرستاد و از من پوشيده داشتند؛ از خوف آن كه مبادا در جواب و نقض آن، تعجيلى كنم. مدّتى دراز شد كه من طالب آن نسخه بودم، ميسّر نمىشد، و خود ندانستم كه گروهى از علماى هر طايفه، به استقصاى تمام، تفحّص اوراق آن نمودهاند و استبعاد و تعجّب نمودهاند كه اصول و فروع مذاهب بر علما و فضلا پوشيده نباشد و شتم و لعن و زور و بهتان، در كتب، معتاد و معهود نبوده است بىدليل و الزام. و در اثناى آن، مؤلّف حوالاتى و اشاراتى به متقدّمان اماميه اصوليه كرده كه بهرى از آن مذهب غلات و اخباريه و حشويه است، على اختلاف آرائهم، و نفى و تبرّا از آن و از ايشان در كتب اصوليان
