هنردوستى‏خود، اين مساجد را زيبا ساخته‏اند. معماران شيعى، زيباترين طرح‏ها را در بنا به كار انداخته و آن را با مقصوره‏ها و مناره‏ها زينت دادند. آن‏گاه كاشى‏كاران شيعى، هنر خود را در اين مقصوره‏ها به كار برده‏اند و سپس نجّاران شيعى به ساخت منبرها روى آورده‏اند و منبتكاران شيعى، با كندن انواع نقوش، بر چشم‏نوازىِ اين منبرها افزوده و هنر دستِ خود را به نمايش گذاشته‏اند.
معماران در طرّاحى اين مساجد جامع، هم بخش‏هاى ويژه عبادت و نماز و اعتكاف را در نظر گرفته‏اند كه كاركردهاى عادى و معمول و پذيرفته شده اين مراكز بوده است و هم بخش‏هاى ويژه آموزش را در آن ديده‏اند. وجود فضاهايى براى قرار گرفتن كرسى تدريس علما و طبيعتاً تشكيل حلقه‏هاى درسى كوچك و بزرگ و نيز مكانى براى تشكيل كتاب‏خانه كه عبد الجليل با صفت ملأ، هم فضاى بزرگ كتاب‏خانه را نشان داده است و هم توجّه كتابداران را به گردآورى فراوان كتاب - كه از آثار مهم مراجعه‏كنندگان فراوان به كتاب‏خانه هم به شمار مى‏آيد - بيان كرده است. چنان كه حتماً و عقلاً در اين كتاب‏خانه‏ها مكان‏هايى براى مطالعه و قرائت كتب هم در نظر گرفته مى‏شده است. با توجّه به آن كه مراجعه‏كنندگان همگى اهل قم نبوده‏اند و در اين دوره، رحله‏هاى علمى هم رونق داشته است، مى‏توان حدس زد كه مكان‏هايى در كنار كتاب‏خانه يا مساجد جامع براى استقرار مسافران دانش‏طلب نيز در نظر گرفته شده باشد.
عبد الجليل، با زيركى و در قالب واژگان كوتاه، هم به توصيف جوامع و معمارى بخش‏هاى گوناگون آن پرداخته و هم از بخش‏هاى ديگرى چون وجود بازارى مركزى - كه اين مساجد جامع در دلِ آنها ساخته مى‏شده - خبر داده است و بالتبع جمعيت‏هاى انبوهى كه به كسب و كار در كنار اين مساجد مشغول بوده‏اند و خانه‏ها و ديگر اماكن مربوط به اين جمعيت‏ها. او هم‏چنين اين كتاب‏خانه‏ها را پر از كتاب‏هاى طوايف اعلام كرده تا يكى ديگر از مظاهر تمدّن اسلامى، يعنى‏اصل تسامح و تحمّل و مدارا نسبت به ديگر عقايد را در مهم‏ترين مراكز علمى شيعيان آن هم در مهم‏ترين شهر آنها نشان دهد.