گذرى بر ابعاد حيات فرهنگى - تمدّنى شيعيان در تاريخ اسلام، به روايت عبد الجليل رازى در «نقض» - صفحه 21

2. مدارس‏

بخش مهم ديگرى كه در تاريخ اسلام از مظاهر مهمّ فرهنگ و تمدّن اسلامى به شمار مى‏آيد، مدارس اند. مدارس، سومين نهاد آموزشى پس از مساجدند كه پيدايش آنها مولود گسترش علم و رشته‏هاى علمى در ميان مسلمانان بود. مدارس برخلاف مساجد، به طور عمده، مركز آموزش‏هاى تخصّصى در علوم اسلامى به شمار مى‏آمدند و تربيت‏يافتگان آنها نيز جذب نظام ادارى خلافت اسلامى مى‏شدند. عبد الجليل، ويژگى‏هاى مدارس شيعى را چنين بيان كرده مى‏كند:
يك. شهرت علمى: او با ذكر نام مدارس، شهرت علمى آنها را نشان داده و هم‏زمان، نام بعضى از استادان را نيز كه مدرسه، به نام آنها شهرت علمى يافته، ذكر كرده است. ۱
دو. معمارى: او با واژه زينت و آلت نشان داده كه در بناى اين مدارس، هنر معمارى به كار رفته و درها و سردرها و پنجره‏ها و ديواره‏هاى آن از هنر معماران و كاشيكاران و منبّتكاران، بهره‏مند بوده است. ۲
سه. رونق علمى: او با استفاده از واژگان و اصلاحات علمى زير، رونق و تنوّع علمىِ اين مدارس را ياد كرده است.
چهار. درس: اين واژه، نشان‏دهنده برپاى كرسى تدريس ثابت در اين مدارس بوده است.
پنج. اوقاف: اين واژه، نشان دهنده استقلال اقتصادى مدارس از يك‏سو و علاقه ثروتمندان شيعه به علم با وقف كردن از سوى ديگر است كه خود از عوامل رونق علمى هم به حساب مى‏آمده است.
شش. قبول اعظم: اين واژه، حكايت از اعتبار و رونق اين مدارس دارد كه هم مى‏تواند حجم بالاى مراجعه‏كنندگان و تحصيل‏كردگان مدرسه و نيز استادان آن را

1.همان جا.

2.همان، ص‏۱۹۸.

صفحه از 34