فرهنگ و تمدّن اسلامى شيعيان قم
عبد الجليل با دقت، به بخش مهم ديگرى از جلوههاى فرهنگ اسلامى اشاره كرده و آن، وجود آداب و رسوم شناخته شده در فرهنگ اسلامى است كه چگونه در ميان شيعيان قوام يافته است. او با زيركى، دوگونه آداب و رسوم در ميان شيعيان را با عباراتى كوتاه شرح داده است:
الف. آداب و رسوم رايج ميان شيعيان به عنوان يك مسلمان
مسلمان هركجا كه باشد و هر گرايش مذهبىاى كه داشته باشد، در بعضى از آداب و رسوم مذهبى، با ديگر مسلمانان شريك است و نمىتواند از آنها جدا باشد.
عبد الجليل، نخست اين بخش از آداب و رسوم اسلامى را در ميان شيعيان، با واژگان زير وصف مىكند:
1. زُهّاد متعبّد
زهد و عبادت با توجّه به آموزههاى اسلامى و فرهنگ قرآنى و سيره پيامبر صلى اللَّه عليه و آله همواره روشى شناخته شده در ميان گروهى از مسلمانان بوده است؛ كسانى كه در گذر زمان در زهد و عبادتْ سرآمده شده و همواره الهامبخش ديگران شدهاند. همانند «زهّاد ثمانيه» فرهنگ تشيّع نيز با زهد و تعبّد امامان بزرگ خود، با اين دو مفهوم و رسم، نضج گرفته و همراه بوده است. عبد الجليل با يادكرد زهّاد متعبّد نشان مىدهد كه چگونه اين بخش از فرهنگ اسلامى در جامعه شيعه، شناخته شده و افرادى با اين عنوان معروف بودهاند.
2. حاجيان بى مَر (بى شمار)
حج نيز از اجزاى مهم فرهنگ اسلامى است كه از همان آغاز، مورد توجّه مسلمانان بوده و خود يكى از نشانههاى پايبندى به اسلام به شمار آمده است. عبد الجليل با يادكرد از حاجيان نشان مىدهد كه شيعيان مسلمان، برخلاف تبليغات سوء، چگونه به حج اعتقاد داشته و اين عمل عبادى را گرامى داشتهاند.
