الف. فرقههاى كلامى
1 . اباحتيّه
اباحه در لغت ، به معناى حلال كردن و مباح دانستن و جايز شمردن آمده است و اباحتيّه ، عنوان عامّى است براى همه فرقههايى كه اعتقادى به حدود و مناهى و تكاليف شرعى به معناى وجوب و الزامآور بودن ندارند. برخى از شاخههاى اباحتيّه ، نهىهاى قرآن و سنّت را تنها به جهت تبرّا از دشمنان ائمّه و تولّا براى دوستان آنها ، ممنوع دانستهاند .۱
مرحوم عبد الجليل ، در جايى از كتاب نقض ، ضمن نقد عقايد حسن صبّاح و فرقه باطنيّه و اشاره به برخى از عقايد صبّاحيان و باطنيان ، نماز اين دسته را به نماز اباحتيّه تشبيه مىكند كه آنها ، نماز را از روى تكليف و امرِ الزامآور ، به جاى نمىآورند ؛ بلكه آن را همچون ديگر تكاليف شرعى ، امورى اختيارى دانسته و به بهانه اصالت نماز باطن ، در به جاى آوردن نماز ظاهرى - و همچنين ساير اعمال و تكاليف شرعى ظاهرى - سهلانگارى مىكنند .۲
2 . اسماعيليّه
اسماعيليّه، به فرقههايى گفته مىشود كه به امامت اسماعيل فرزند امام صادق عليه السلام و برخى از شاخههايش به امامت نواده آن حضرت محمّد بن اسماعيل معتقد بودند و در برخى از بلاد ، از آنها به عناوين ديگرى همچون : ملاحده ، قرامطه ، باطنيّه ، حشيشيّه ، قدّاحيان ، و دندانيان نيز ياد مىشود .
از شاخههاى بعدى اين فرقه - كه تفاوتهاى نسبىاى در ديدگاه و عقيده با اسماعيليّه قديم داشتهاند و به مروز زمان ، در طول تاريخ ، شكل يافتهاند - ، قدّاحيان هستند كه به رهبرى ميمون قدّاح ، سر بر آوردند . نيز دندانيان كه منتسب به شخصى به نام محمّد دندان هستند .
1.تاريخ الرسل والملوك طبرى ، ج ۱۴ ، ص ۵۸ ؛ الطرق الصوفيّه ورواسبها فى العراق ، ص ۵۶ و ۵۷ .
2.نقض ، ص ۱۳۶ .
