اراده حق را علّت قريبه فعل، و اراده عبد را علّت بعيده آن معرفى مىكنند ، بر خلاف معتزله كه اراده عبد را علّت قريبه فعل ، تلقّى مىكنند . همچنين آنها معتقد به قِدم قرآن و ضرورت رؤيت خدا در قيامت هستند .۱
مرحوم عبد الجليل ، در جايى از كتاب نقض ، در جواب اتّهام نوسنّى كه مذهب تشيّع را از مَذاهب مُحْدَث (يعنى نوتأسيس و به عبارتى ديگر، بىاصل و اساس) معرفى مىكند ، ضمن نقد اين گفته ، مذهب اشعريّه را مثالى بارز براى مكاتب و فِرق محدَث معرفى كرده و سپس به واضع و مؤسّس اين مكتب - كه «بُلحسن اشعرى» باشد - اشاره مىكند و مىگويد :
بُلحسن اشعرى ، در عهد بو على و بو هاشم بود و سالها معتزلى بود و اين مذهب را وضع نمود . ۲
در منابع تاريخى آمده است كه او تا چهل سالگى در محضر استادش ابو على جبايى معتزلى ، مشغول تعليم آيين و اصول معتزله بود و سپس بر سر مسئلهاى با او اختلاف پيدا كرد و از او كناره گرفت و مكتب جديدى را براى خود تأسيس نمود .۳
او در جاى ديگرى از كتاب خود ، اين فرقه را از زيرمجموعههاى مكتب شافعيّه عنوان مىكند كه در زمينه احكام شرعى ، تابع فقه شافعى هستند .۴
در جايى ديگر ، مصنّف به اين عقيده اشاعره اشاره مىكند كه آنها ذات بارى تعالى را قديم ازلى مىپندارند و هشت قديم ديگر را با او در ازل ، اثبات مىكنند .۵
او همچنين در جايى از كتاب خود ، به وجود مسجد جامعى در روده (يكى از محلّات بزرگ رى) اشاره مىكند كه متعلّق به اشعرى مذهبان بوده است .۶
1.ر . ك : دائرة المعارف الإسلاميّه ، ج ۲ ، ص ۲۱۸ (اشعريّه) .
2.نقض ، ص ۲۶ .
3.ر . ك : دائرة المعارف الإسلاميّة ، ج ۲ ، ص ۲۱۸ .
4.ر.ك: نقض ، ص ۴۵۷ - ۴۵۸ .
5.ر.ك: همان ، ص ۵۰۵ - ۵۰۶ .
6.ر.ك: همان ، ص ۵۵۱ .
