شريف ادريسى از معاصران وى بلاد جبال را از ناحيه پهلويين [پهله] برشمرده است و قزوين و رى را از شهرهاى آن دانسته است. ۱
در كتاب نقض به مناسبت، چندين مورد نام قهستان آمده و بر آن اوصافى بيان شده است.۲ از جمله در يك مورد اين چنين آمده است.
و ملوك ديلمان در بلاد و ديار قهستان، همه شيعيان و مجاهدان راه حق ... و مانند اين جماعت كه به ذكر همه نتوان رسيد.۳
افزون بر واژه قهستان، يك بار نيز از عبارت «عراق قهستان» استفاده شده است. محدّث اُرموى در توضيح پانوشت خود بر اين عبارت، آن را معادل «عراق عجم» دانسته است.۴ عراق عجم، نامى است كه در برخى مصادر، بر بلاد جبل يا قهستان اطلاق مىگرديد. لسترنج بعد از تعريف محدوده بلاد جبال مىنويسد:
اين نام بعدها متروك شد و در قرن ششم هجرى در زمان سلجوقيان، به غلط، آن را عراق عجم ناميدند تا با عراق عرب - كه مقصود قسمت سفلاى بين النهرين بود - ، اشتباه نشود.۵
ديدگاه لسترنج نيازمند تحقيق و بررسى است.
3. مركزيت سياسى رى
سرزمين رى به لحاظ موقعيت فرهنگى، سياسى، اقتصادى و ارتباطى در پيش از اسلام و پس از آن، از جايگاه شايستهاى در مركزيت سياسى و ادارى برخوردار بوده است. دامنه و ابعاد اين اهميت، با شدّت و ضعف و فراز و فرودهايى همراه بوده است. حتّى بعد از حمله مغول نيز با وجود تغييرات در مركزيت آن، اعتبار ناحيهاىِ اين سامان، نه تنها تداوم يافت، بلكه بيش از دو قرن است كه پايتخت و مركزيت سياسى كشور بزرگ آسياى جنوب غربى يعنى ايران، در اين سرزمين واقع است.۶
1.نزهة المشتاق، ج ۲، ص ۶۵۴.
2.نقض، ص ۸۰، ۹۸، ۲۱۶، ۳۱۳، ۴۷۸ و ۴۸۰.
3.همان، ص ۲۱۶.
4.همان، ص ۵۵۸.
5.جغرافياى تاريخى سرزمينهاى خلافت شرقى، ص ۲۰۰.
6.جغرافياى رى، ص ۱۳۷.
