عنوان «فضايل» (برترىها) ابداع كردهاند ۱ كه بيشتر به مدايح خلفاى راشدين و برترىهاى صحابه مىپردازد. ۲ براى نمونه، در كارنامه نگارشىِ افرادى چون احمد بن حنبل (قرن سوم)، احمد بن شعيب نَسايى (قرن چهارم) و ابنحجر عسقلانى (قرن نهم)، كتابهايى با عنوان «فضائل الصحابه» ديده مىشود.
مثالب، سبك مشتركى است كه شيعه و اهل سنّت، كتابهاى متعدّدى را به اين شيوه تأليف كردهاند. گفتنى است كه مناقب و مثالب، يكى از هشت جزء كتابهاى جوامع اهل سنّت است.
ه . كتابهاى مناقب در سدههاى ششم و هفتم هجرى
آقا بزرگ تهرانى در الذريعة، دهها عنوان كتاب را كه همگى يا با عنوان و يا در موضوع مناقب تدوين شدهاند، نام مىبَرَد. پس از تأمّلى در تاريخ نگارش كتابهاى مناقب، در مىيابيم كه بيشتر اين آثار در دو سده شش و هفت هجرى تدوين شدهاند، به گونهاى كه مىتوان گفت تعداد كتابهاى شناخته شده به اين شيوه نگارشى در اين دو سده، چند برابر تعداد كتابهاى مناقبى است كه در سدههاى سوم تا پنجم و همچنين هفتم تا معاصر تأليف شدهاند. كتابهاى مناقب و فضائل در اين دوران، بيشتر به بيان منقبتهاى امام على عليه السلام و همچنين در مرحله بعد، به مناقب اهل بيت عليهم السلام پرداخته شده است. براى دستيابى به كتابهاى مناقبمحور در اين دو سده، افزون بر جستجوى رايانهاى، كليدواژههاى مرتبط در نرمافزارهاى علوم اسلامى، مجلّدات مرتبط با موضوعات مناقبى سدههاى ششم و هفتم هجرى از كتابهاى الذريعة، موسوعة طبقات الفقهاء و
1.اثبات مقدّم بودن سبك مناقب بر فضايل و يا اختصاص داشتن يقينىِ اين سبكها به گروهى از مسلمانان، دشوار است.
2.مناقب، تنها در باره افراد نگاشته مىشد؛ ولى گستره و شمول فضايل، بيش از افراد بوده است؛ چرا كه نويسندگان فضايل، به برترىهاى شهرها، قبيلهها، مذهبها و ... نيز مىپرداختند. براى نمونه، ر.ك: فضائل العرب از احمد بن محمّد اشعرى، فضل الكوفه و فضل قم از سعد بن عبد اللَّه اشعرى و ابنعقده، فضائل الشيعة از حسين بن محمّد فزارى و شيخ صدوق.
