ز. چرايىِ فزونى مناقبنگارى در اين دوران
1. عوامل علمى - فرهنگى
يك. وجود اختلاف شديد در باره أمير المؤمنين و خلفا
بازخوانىِ مقدّمه كتابهاى منتشر شده در دو سده شش و هفت هجرى، و نوع نگارشهاى كلامى اين دوره، نشان از آن است كه مخالفان مذهب تشيّع به شبههپراكنىِ بسيارى روى آورده بودند و در برخى موارد نيز شيعيان، دست از تشيّع كشيده و افراد مايل به شيعه نيز از حقْ رويگردان شده بودند. اين اختلافات - كه ناشى از تلاشهاى عالمان عامّه بوده - ، در آثار متعدّد اين دوران به خوبى نمايان است. ابن شهر آشوب (م 588 ق) مهمترين انگيزه خود را از نگارش كتاب مناقب آل ابىطالب همين نكته مىداند:
محمّد بن على بن شهرآشوب مازندرانى گويد: هنگامى كه كفر و ناسپاسى دشمنان و خوارج را نسبت به امير المؤمنين ملاحظه كردم و در يافتم كه شيعه و سنّى در شخصيت آن حضرت اختلاف دارند و بيشتر مردم، از ولايت اهل بيت رويگردان هستند و از يادكرد ايشان گريزان و به علوم اهل بيت طعنه مىزنند و نسبت به اظهار محبّت به ايشان اكراه دارند، از خواب غفلت بيدار شدم و اين جريانات توفيقى شد تا احوال برايم آشكار شود و به مسائل و اقوال اختلافى واقف شوم و به سراغ منابع عامّه رفتم و ملاحظه كردم كه اين مطالب، برگرفته از روايات عامّه است كه مشحون از احاديث مورد اختلاف، و اخبار مضطربى است كه از راويانى ضعيف و مجروح با گرايشهاى ناكثين، قاسطين، مارقين، خاذلين، واقفه، خوارج و شاكّين گزارش شده است و «وما آفة الأخبار إلّا رواتها؛ راويان، تنها آفت روايات هستند»؛ چه اين كه اين گروه از عالمان عامّه، گرد هم آمدهاند تا نور الهى را خاموش سازند. آيا نديدى كه پاكترينهاى ايشان، حديث انگشتر و قصّه غدير و خبر طير و روايات مربوط به آيه تطهير را از آثارشان حذف كردهاند؟ ... و خوبهايشان هم به احاديث «أنا مدينة العلم و على بابها، و حديث لوح» ايراد مىگيرند؟ مشهورترينهاى ايشان نيز از نقل حديث
