وصيّت، خوددارى مىكنند؟ پس مىگويم: «إن هذا لشىء عجاب، أفبهذا الحديث أنتم مدهنون فماذا بعد الحق إلّا الضلال فأنى تصرفون». ۱
بهاء الدين اربلى (م693ق) در كشف الغمّة فى معرفة الأئمّة بيان كرده كه با برخى از قاضيان و مدرّسان عامّه، آشنا بوده و مىنويسد:
با آنها گاه به به زيارت حضرت موسى بن جعفر عليه السلام مىرفتيم؛ ولى آنها به داخل عتبه نمىآمدند و حال آن كه قبور فقرا و صوفيه را زيارت مىكردند... و هر گاه كه به يكى از ايشان نسبت مىدادند كه محبّ اهل البيت عليهم السلام است، سريعاً انكار و اعتذار مىنمود، و هر كتابى را كه مىديدند كه اخبار و فضايل اهل بيت عليهم السلام را در بر دارد، آن را بيهوده مىشمردند. ۲
اين بيان به خوبى روشن مى كند كه نگاه عمومىِ عالمان عامه بر كتب مناقب در اين سدهها چگونه بوده است. اين شيوه عملكرد و پرهيز از اين كه خود را محبّ اهل بيت عليهم السلام بدانند كه خلاف نص قرآن است، بىترديد آتش اختلاف را شعلهورتر مىساخته است.
ابن بطريق حلّى (م600ق) نيز نخستين دليل نگارشش را بحث اختلافات موجود مىداند و تصريح مىكند كه:
... هنگامى كه اختلافات شيعه و سنّى در مناقب امير المؤمنين على بن ابى طالب فزونى يافت، و مردم هر كدام به مذهبى گرويدند، و هر فرقهاى بر مقدار توانش و آنچه به ايشان رسيده بود، مناقب آن امام را نگاشت و از سوى ديگر، نظريات هر فرقهاى در اعتقاد به امامت ايشان، از جهت تقديم و تأخيرش متفاوت بود و حال آن كه ساير مسلمانان در اصل امامت ايشان اجماع داشتند ... ۳
در يك اثر نفيس در اين دوران - كه خالقش سيّد بن طاووس است - ، اين اختلافها آشكارتر از ديگر آثار، نمايان شده است. سيّد در كتاب الطرائف، خود را يك
1.مناقب آل ابى طالب، ج ۱، ص ۱۳.
2.كشف الغمّة، ج ۱، ص ۵ - ۶.
3.العمدة، ص ۱.
