دو. حكومتهاى شيعى
همانگونه كه گذشت، در سدههاى ششم و هفتم هجرى، شيعيان، بيشتر در انزواى حكومتها قرار داشتند و اين برخورد سياسى حكّام در پيدايش آثارى براى حفظ انديشه شيعى از سوى عالمان شيعى در تدوين متونى چون مناقبْ رقم خورد.
امّا بايد دانست در گوشه و كنار ممالك اسلامى، حكومتهاى محلّى شيعىاى وجود داشتند كه حاكمان آنها گاه براى مقاصد گوناگون، درخواست تأليفاتى در راستاى تقويت تشيّع داشتهاند و يا حكومت ايشان بستر مناسبى براى تأليفاتى اين چنينى را فراهم مىساخت. وجود وزيران شيعى يا متمايل به شيعه همچون ابن علقمى، خواجه نصير الدين طوسى (م 672ق)، عطاملك جوينى، برادرش شمس الدين جوينى، بهاء الدين محمّد جوينى (فرزند شمس الدين) و خلافت الناصر لدين اللَّه در سده هفتم و همچنين حكومتهاى محلّى وگاه كوتاهمدت در شمال ايران، اصفهان، واسط، موصل، حلب، نواحى شمال عراق و... همگى در شكلگيرى كتابهاى مناقب و فضايل ويا آثار احتجاجگونه مؤثّر بودهاند.
براى نمونه، امين الاسلام طبرسى (م548ق) در مازندران، از حضور حاكمى شيعى و عدلگستر بهرهمند بوده و توانسته آثار متعدّدى را منتشر سازد. او در ابتداى كتاب مناقبمحورش يعنى إعلامالورى، افزون بر يك صفحه، از شاه مازندران ياد مىكند و در بخشى از اين توصيفات ترديدآميزش مىنويسد:
.... و بعد فإن أشرف الكلام عند الخاص و العام ما وجه إلى أشرف من حاز اللَّه له رواء الملك إلى بهاء العلم و سناء الحلم و إمضاء الحكم لا زال مبرا على ملوك الدهر و ولاة النهى و الأمر بما آتاه من علوّ الشأن و جلالة القدر و ميّزه بجلائل من المجد و الجلال و فواضل القدر من الفضل و الإفضال لا يندرج أدناها تحت القدرة و الإمكان و لا ينال أقصاها بالعبارة و البيان و هذه صفة الأصفهبد الأجل الملك العادل المؤيّد المنصور شرف الدنيا و الدين ركن الإسلام و المسلمين ملك مازندران علاء الدولة شاه فرشوا ذكر أبى الحسن على بن شهريار بن قارن أعلى اللَّه شأنه و نصر سلطانه إذ هو باتفاق
