فطريات و حدسيات) منتهى شود.
بهترين نوع مناظره و گفتگو، مناظره برهانى است؛ زيرا مناظره كننده در آن مىتواند با بهرهگيرى از ادلّه متقن و مبرهن در جهت اثبات حق، زودتر به نتيجه برسد. «اوّليات»، قضايايى هستند كه نفس تصوّر موضوع و محمول و توجّه به نسبت بين آنها براى تصديق و حكم آن قضيه، كافى است و نيازمند به استدلال و اقامه برهان نيست، مثل قضيه «كل، بزرگتر از جزء خود است». «محسوسات (مشاهدات)»، قضايايى هستند كه از طريق حواس ظاهرى يا باطنى، ادراك مىشوند. «متواترات»، قضايايى هستند كه به جهت گزارش تعداد زيادى كه توافق بر دروغ ندارند، يقين به صدق قول آنها حاصل شود. «فطريات»، قضايايى هستند كه با تصوّر اجزايشان در ذهن، تصديق به آنها حاصل مىشود و احتياج به بيان ندارد، مثل زوجيت براى عدد چهار.
به قضايايى كه از راه حدس قوى، به آنها تصديق حاصل مىشود، مثل اين كه نور ماه از خورشيد است، «حدسيات» مىگويند.
در كتاب نقض، از اين دست احتجاجات، فراوان است از جمله:
امّا آن كه گفته است: «ايشان را درسى نباشد» مگر سمع اين قائل نرسيده است كه مرتضاى بغداد را چهارصد شاگرد فاضل متبحّر بود دون از دگران و... . ۱
در اين پاسخ، عبد الجليل، تعدادى از علماى شيعه را نام مىبرد و مجالس درس و بحث آنها را يادآور مىشود و مخاطب را به شواهد عينى ارجاع مىدهد كه اين احتجاج، از نوع برهانى است.
2. مناظره جدلى
اين نوع مناظره، بر دو نوع است:
الف. جدال احسن: در اين نوع مناظره، مقدّمات جدل (از مسلّمات و مشهورات و
