گزارشي از تحليل مضامين ادعيه ماه رجب بر اساس مصباح المتهجد شيخ طوسي - صفحه 171

فصاحت و بلاغت در دعاهای ماه رجب کاملاً مشهود است.
اسلوب و سبک جملاتِ روایت‌ها و احادیث منقول از ائمه علیهم السلام ‏‏ خبری است؛ در حالی‌که دعا سبک انشایی دارد۱ انشا دارای دو نوع اصلی است: انشای طلبی و انشای غیرطلبی. در ادعیه ماه رجب انشای طلبی با کلماتی مانند اللّهم (38 بار، بیشترین تکرار در دعای امّ داود)، الهی (یک بار)، سیدی (یک بار)، مولای (دو بار) و حرف ندای «‏‏یا»‏‏ (213 بار) به‌کار رفته است.
«‏‏انشای غیرطلبی»،‏‏ آن است که متکلّم در طلب خواسته یا مطلوبی که در وقت انشا وجود ندارد، نیست،‏‏ بلکه درصدد ایجاد مفهوم ذهنی، مانند اظهار مدح، ستایش و ایجاد رابطه مالکیّت است۲ در دعاهای ماه رجب زبان و بیان انشای غیرطلبی، به زبان و بیان گوناگون مطرح شده است که عبارت‌اند از:

1. زبان مدح و ثنا و تسبیح

زبان مدح و ثنا با آداب دعا و قبولی آن، پیوند ناگسستنی دارد. حمد و ثنا، ندای توحید الهی است. زبان حمد و ثنا در مقابل جمیع صفات ثبوتیّه و تسبیح و تنزیه از صفات سلبیّه است. دعاکننده در تمامی دعاهای ماه رجب سخن خود را با زبان مدح و ثنا و تسبیح و تنزیه آغاز می‌کند۳

2. زبان مناجات و نیایش عارفانه

در مناجات، ذکر خداوند بر دل انسان غلبه بیشتری پیدا می‌کند و در نتیجه، موجب انس بنده با پروردگار می‌گردد و بنده در عوض از اشتغال به اسباب دنیوی، به خدا مشغول می‌گردد که رضای الهی را در بردارد و با مناجات بنده می‌تواند به منزلت پروردگار در قلب خویش پی ببرد۴ دعا بستری مناسب برای زبان مناجات و راز و نیاز با خداست۵

3. زبان اقرار به توحید

فطرت انسان مبتنی بر توحید است و به مقتضای فطرتش مجبور به اقرار به توحید است. اقرار به توحید در ادعیه ماه رجب بخش عظیمی از مفاهیم را دربرگرفته است

1.ر.ک: ‏‏نور علی نور در ذکر و ذاکر و مذکور، ‏‏ص۳۱. ‏‏

2.علوم بلاغت و اعجاز قرآن، ‏‏ص۶۲-۶۳. ‏‏

3.دعای دوم بند‏۱، ‏‏دعای یازدهم بند ‏۷-۱۷. ‏‏

4.ر.ک: ‏‏ادب حضور، ‏‏ص۹۴. ‏‏

5.دعای دوم، بندهای ۱-۸، ‏‏دعای چهارم بندهای ۱-۱۱ و موارد متعدد دیگر. ‏‏

صفحه از 179