5. فراهم نمودن زمینه کمال و تربیت اصحاب؛ بدون تردید، یکی از شؤون مهم پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و امامان معصوم علیهم السلام شأن تبلیغ امر دین است:«مَا عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ وَ اللهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَ مَا تَکْتُمُونَ»۱ معصومان در مقام تبلیغ، در واقع، ضمن رساندن پیام دین به انسانهایی که به دنبال تربیت و پرورش مخاطب خود بوده، همچون مربیانی دلسوز در پی هدایت و رشد و کمال انسانها بوده‌اند. واضح است که در امر تربیت، گاهی مربی مصلحت متربی را در کتمان حکمی، هر چند موقت، میبیند، مربی به فراخور زمان و روحیات مخاطب خود، گاهی مکروهی را نهی میکند و مستحبی را امر میکند.
تأثیر تقیه در اختلاف احادیث
اینک پس از این نکات _ که به اختصار برای روشن شدن بحث مطرح شد _ باید دید احادیث تقیهای چه میزان در بین روایات است و آنها چه میزان در بحث اختلاف احادیث دخالت دارند؟ در این که روایات تقیهای در بین اخبار بسیار بوده است و تقیه در اختلاف روایات نقش و تأثیر داشته اختلافی نیست. البته برخی از علما و اندیشمندان این نقش و تأثیر را زیاد و مهم ارزیابی کرده و برخی آن را کمتر دانسته‌اند. در گروه اول، به عباراتی از محقق بحرانی و استرآبادی و شهید صدر به اختصار اشاره میکنیم:
محقق بحرانی در تأثیر زیاد تقیه در اختلاف روایات چنین فرموده است:
... فان جل الاختلاف الواقع فی اخبارنا بل كله عند التأمل والتحقیق إنما نشأ من التقیة2.
همانا غالب اختلافی که در روایات ما بلکه اگر دقیق و با تامل نگریسته شود همه آنها ناشی از تقیه است.
قبل از وی، امین استرآبادی بر همین نکته در بحث اختلاف روایات در کشیدن آب چاه برای تطهیر آن3 تأکید میکند:
این اختلاف به خاطر این است که اکثر روایات در ضمن خود تقیهای دارد که جوابهای متعدد از ائمه علیهم السلام در مسأله واحد صادر میشده تا این که قول
1.سوره مائده، آیه۹۹.
2.. الحدائق الناظره، ج۱، ص۸.
3.. قدما بر اساس روایاتی که در باب بوده، قایل به نجس شدن آب چاه در تماس با نجاست بوده‌اند؛ به این معنا که حکم آب چاه را مانند آب قلیل فرض میکردند. سپس برای طهارت آن حکم به کشیدن آب به میزان مشخص مینمودند. الان همه فقها آب چاه را در حکم قلیل نمیدانند.
