واحدی بر آنها ثابت نشود1.
و شهید صدر چنین میفرماید:
و التقیة ایضاً کان لها دور مهم فی نشوء التعارض بین الروایات، فلقد عاش اکثر الائمة المعصومین علیهم السلام ظروفاً عصبیة فرضت علیهم التقیة فی القول او السلوک2.
برای تقیه در ایجاد تعارض بین اخبار نقش مهمی است؛ زیرا اکثر ائمه علیهم السلام در شرایط سخت زندگی مینمودند که تقیه در گفتار و روش بر آنان لازم بوده است.
از گروه دوم، به عبارتی از مرحوم شیخ انصاری بسنده میکنیم. ایشان ضمن پذیرش تأثیر تقیه بر اختلاف روایات، در واقع نظریه قبلی را به صورت کامل نپذیرفته و مورد نقد قرار میدهد. عبارت ایشان چنین است:
عمده اختلاف (روایات) همانا کثرت اراده خلاف ظاهر در احادیث است. و آن به واسطه قراین متصلی است که به خاطر تقطیع اخبار یا نقل به معنا بر ما مخفی مانده و یا قراین منفصل مخفی به خاطر این که یا حالیه بوده _ که برای مخاطب معلوم بوده _ و یا مقالی بوده _ که مخفی مانده است _ و یا به غیر قرینه به خاطر مصالحی که امام در نظر داشته، مثل تقیه و یا غیر تقیه3.
چنان که روشن است، مرحوم شیخ انصاری، در این عبارت، تقیه را عاملی غیر عمده، در کنار عوامل دیگر در اختلاف احادیث میداند. البته اصل این تأثیر در این کلام پذیرفته شده است.
وجود احادیث تقیهای در کتب معتبر روایی
حال پس از این نکات، آن چه مورد تأکید در این نوشتار است، این بحث است که آیا اخباری که بر اساس تقیه صادر شده‌اند، در کتب شیعه _ لا اقل کتب معتبر نزد امامیه _ موجود هستند؟ و یا این کتب، توسط علمای سابق و قدمای بزرگوار پالایش شده و اینک
1.تعلیقات بر کتاب مدارک، نقل از الحدائق الناظره، ج۱، ص۸.
2.. بحوث فی العلم الاصول، ج۷، ص۲۸.
3.فرائد الاصول، ج۴، ص۱۳۰ که عبارت ایشان چنین است:«إن عمدة الاختلاف إنما هی كثرة إرادة خلاف الظواهر فی الأخبار، إما بقرائن متصلة اختفت علینا من جهة تقطیع الأخبار، أو نقلها بالمعنی، أو منفصلة مختفیة من جهة كونها حالیة معلومة للمخاطبین، أو مقالیة اختفت بالانطماس، و إما بغیر القرینة لمصلحة یراها الإمام علیه السلام من تقیة _ علی ما اخترناه، من أن التقیة علی وجه التوریة _ أو غیر التقیة من المصالح الاخر».
