نقد و باز خواني نظريه پالايش منابع حديثي معتبر از روايات تقيه‌اي - صفحه 149

جمع آوری می‏‏کردند و از قرن چهارم قمری به بعد، احادیث همین کتب، توسط اندیشمندان بزرگ شیعی به کتب اربعه و غیر آن منتقل گردید. جالب این که روایات تقیه‏‏ای در این کتب بسیار یافت می‏‏شود.
اگر نگاهی گذرا به کتب معتبر روایی ‏‏شیعه، به خصوص تهذیب الاحکام۱ و الاستبصار۲ بشود، احادیث تقیه‏‏ای در آنها بسیار است. با توجه به این موارد می‏‏توان چنین گفت که این کتب از اخبار تقیه‏‏ای پالایش نشده‌اند.
و اما ادعای سوم ایشان، مبنی بر این که اگر معدود روایات تقیه‏‏ای در کتب آمده، دلیل خاصی داشته و دارای شواهد آشکار است، نیز قابل تأمل است. نگاهی کوتاه به کتبی چون تهذیب الاحکام، الاستبصار و وسائل الشیعه و روایاتی که در آنها چاره‏‏ای دیگر جز حمل بر تقیه وجود ندارد، ما را به این امر می‏‏رساند که این روایات، شاهدی بر حمل بر تقیه ندارند. واقعیت این است که وجود این دسته روایات، در کتب احادیث به خاطر عدم شناخته شدن وجه صدور آنها ‏‏بوده است.
همچنین، این نظریه در دوران معاصر مورد توجه یکی از فقها۳ قرار گرفته است و به تفصیل آن را مطرح و تأیید نموده‌اند. به خاطر اهمیت این بحث و مطالب ذکر شده توسط ایشان، نظریات ایشان را به تفصیل آورده و به مباحثی در ذیل آن اشاره می‏‏کنیم. ایشان چنین می‏‏فرماید:
از آن جا که روایاتی که به عنوان تقیه صادر شده، بدون تردید در بین اخبار بوده‌اند، بنا بر این _ ظاهراً _ مراد مرحوم شیخ مفید و محقق حلی این است که چون روایاتی که از باب تقیه صادر شده‌اند، نزد اصحاب و محدثان بزرگوار واضح و روشن بوده، آنها ‏‏را در کتب

1.. شیخ طوسی این کتاب را در شرح المقنعه شیخ مفید نوشته است. این کتاب شامل مباحث فقهی، اصولی، رجالی و جمع بین اخبار است که دارای ۳۹۳ باب و ۱۳۵۹۰ حدیث است (ر.ک: الذریعه، ج۴، ص۵۰۴).

2.. روایات کتاب الاستبصار (هر چند این روایات در کتاب التهذیب آمده و برخی الاستبصار را قطعه‏‏ای از التهذیب دانسته‌اند؛ ر.ک: وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۳۹۱؛ فصلنامه علوم حدیث، ش۹، پاییز۷۷، ص۱۹۳) در سه دسته خلاصه می‏‏شوند: ۱.‏‏ روایات مورد اعتماد شیخ که حدود ۲۴۷۷ روایت از مجموع ۵۵۵۹ کتاب است و شیخ طبق آنها فتوا داده است؛ ۲.‏‏ روایت مخالف دسته اول _ که در مجموع حدود ۱۹۶۵ حدیث را در بر می‏‏گیرد _، مؤلف این روایات را غالباً توجیه و جمع کرده و برخی از آنان را طرد نموده است؛ ۳.‏‏ روایاتی که شیخ طوسی آنها را به عنوان شاهد بر تأیید و تأویل خود آورده است و شامل ۱۱۱۷ حدیث است (ر.ک: مبانی رفع تعارض اخبار از دیدگاه شیخ طوسی در استبصار، ص۶۵ و ۶۶).

3.. آیةالله سید علی سیستانی در دوره آخر درس خارج اصول خود، در ضمن بحث تعادل و تراجیح، این نظریه را مطرح کرده و با نسبت دادن این نظریه به مرحوم شیخ مفید و محقق حلی و تقویت آن به بیان اشکالات وارده بر این قول و جواب از آنها پرداخته‌اند، اما منتشر نشده است.

صفحه از 156