جمع آوری میکردند و از قرن چهارم قمری به بعد، احادیث همین کتب، توسط اندیشمندان بزرگ شیعی به کتب اربعه و غیر آن منتقل گردید. جالب این که روایات تقیهای در این کتب بسیار یافت میشود.
اگر نگاهی گذرا به کتب معتبر روایی شیعه، به خصوص تهذیب الاحکام۱ و الاستبصار۲ بشود، احادیث تقیهای در آنها بسیار است. با توجه به این موارد میتوان چنین گفت که این کتب از اخبار تقیهای پالایش نشدهاند.
و اما ادعای سوم ایشان، مبنی بر این که اگر معدود روایات تقیهای در کتب آمده، دلیل خاصی داشته و دارای شواهد آشکار است، نیز قابل تأمل است. نگاهی کوتاه به کتبی چون تهذیب الاحکام، الاستبصار و وسائل الشیعه و روایاتی که در آنها چارهای دیگر جز حمل بر تقیه وجود ندارد، ما را به این امر میرساند که این روایات، شاهدی بر حمل بر تقیه ندارند. واقعیت این است که وجود این دسته روایات، در کتب احادیث به خاطر عدم شناخته شدن وجه صدور آنها بوده است.
همچنین، این نظریه در دوران معاصر مورد توجه یکی از فقها۳ قرار گرفته است و به تفصیل آن را مطرح و تأیید نمودهاند. به خاطر اهمیت این بحث و مطالب ذکر شده توسط ایشان، نظریات ایشان را به تفصیل آورده و به مباحثی در ذیل آن اشاره میکنیم. ایشان چنین میفرماید:
از آن جا که روایاتی که به عنوان تقیه صادر شده، بدون تردید در بین اخبار بودهاند، بنا بر این _ ظاهراً _ مراد مرحوم شیخ مفید و محقق حلی این است که چون روایاتی که از باب تقیه صادر شدهاند، نزد اصحاب و محدثان بزرگوار واضح و روشن بوده، آنها را در کتب
1.. شیخ طوسی این کتاب را در شرح المقنعه شیخ مفید نوشته است. این کتاب شامل مباحث فقهی، اصولی، رجالی و جمع بین اخبار است که دارای ۳۹۳ باب و ۱۳۵۹۰ حدیث است (ر.ک: الذریعه، ج۴، ص۵۰۴).
2.. روایات کتاب الاستبصار (هر چند این روایات در کتاب التهذیب آمده و برخی الاستبصار را قطعهای از التهذیب دانستهاند؛ ر.ک: وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۳۹۱؛ فصلنامه علوم حدیث، ش۹، پاییز۷۷، ص۱۹۳) در سه دسته خلاصه میشوند: ۱. روایات مورد اعتماد شیخ که حدود ۲۴۷۷ روایت از مجموع ۵۵۵۹ کتاب است و شیخ طبق آنها فتوا داده است؛ ۲. روایت مخالف دسته اول _ که در مجموع حدود ۱۹۶۵ حدیث را در بر میگیرد _، مؤلف این روایات را غالباً توجیه و جمع کرده و برخی از آنان را طرد نموده است؛ ۳. روایاتی که شیخ طوسی آنها را به عنوان شاهد بر تأیید و تأویل خود آورده است و شامل ۱۱۱۷ حدیث است (ر.ک: مبانی رفع تعارض اخبار از دیدگاه شیخ طوسی در استبصار، ص۶۵ و ۶۶).
3.. آیةالله سید علی سیستانی در دوره آخر درس خارج اصول خود، در ضمن بحث تعادل و تراجیح، این نظریه را مطرح کرده و با نسبت دادن این نظریه به مرحوم شیخ مفید و محقق حلی و تقویت آن به بیان اشکالات وارده بر این قول و جواب از آنها پرداختهاند، اما منتشر نشده است.