آن می‌گوید:
هی کافیة لمن طلب علم التوحید إذا تدبّرها، و فهم ما فیها، فلو اجتمع ألسنة الجنّ و الإنس لیس فیها لسان نبیّ علی أن یتبیّنوا التوحید بمثل ما أتی به _ بأبی و أمّی _ ما قدروا علیه. و لولا إبانته علیه السلام ما علم الناس کیف یسلکون سبیل التوحید؛۱.
تدبر در مضامین این خطبه برای کسی که دنبال علم توحید باشد، کافی است. اگر تمام انس و جنّ، به استثنای پیامبران، اجتماع کنند تا توحید را بدین گونه که امام طرح کرده است ارائه دهند، قادر نخواهند بود و اگر این بیان امام در توحید نبود، مردم نمی‌توانستند راهِ توحید را فراگیرند.
جالب آن که ملاصدرا حتی قید «لیس فیها لسان نبی» را _ که مرحوم کلینی در کلامش آورده است _ لازم نمی‌داند. وی بر این باور است که حتی پیامبران، به استثنای پیامبران بزرگ و پیامبر اسلام، قادر به خلق چنین بیانی در توحید نیستند. ۲
حال این روایت با این همه اتقان و شکوه کجا و روایاتی که برای خدا دست و سر و اعضا و جوارح قایل است، کجا؟
بخاری، از طریق ابوهریره نقل می‌کند:
قال أناس: یا رسول الله! هل نری ربّنا یوم القیامة؟ قال: هل تضارون فی الشمس لیس دونها سحاب؟ قالوا: لا، یا رسول الله! قال: هل تضارون فی القمر لیلة البدر لیس دونه سحاب؟ قالوا: لا، یا رسول الله! قال: فإنّکم ترونه کذلک یجمع الله الناس.۳.
برابر این روایت موهون، خداوند در قیامت همانند ماه شب چهارده به صورت محسوس رویت میشود.
8. شناسایی تغییرات لفظی در روایات
یکی از اثرات مهم و سرنوشت ساز در حوزه مطالعات مقارنه‌ای و تطبیقی روایات تفسیری فریقین، شناسایی روایاتی است که مورد تصرف و دستبرد قرار گرفته و به نوعی دستخوش تغییر شده است. تصحیف، نقل به معنا، تقطیع، کتمان، حذف، تبدیل اسم ظاهر به ضمیر و آوردن اسم اشاره به جای اسم ظاهر، از جمله مصادیق تغییرات لفظی است که در روایات نمونه‌های فراوانی دارد.
1.. همان.
2.. حیات عارفانه امام علی علیه السلام ، ص۱۰۱؛ صدرالمتألهین، ص۳۴۲.
3.. صحیح البخاری، ج۸، ص۱۷۹؛ صحیح مسلم، ج۱، ص۱۱۳.
