گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث

محمد محمدی ری‌شهری

چکیده

هدایت، به معنای نشان دادن راه درست مقصد، از واژه‌های پرتکرار در قرآن و حدیث است. هدایت، گونه‌ای راهنمایی، همراه با لطف و بار معنایی مثبت است؛ ولی گاه به قصد تهکّم برای غیر آن به کار می‌رود.
هدایت کردن خداوند به دو گونه عمومی و ویژه است. هدایت عمومی خداوند، شامل همه آفریده‌هاست و به سه گونه هدایت فطری، عقلی و تشریعی قابل تقسیم است که هر کدام نیز شاخه‌های فرعی دیگری دارند. هدایت ویژه خداوند نیز گونه‌ای پاداش است که به دلیل حسن انتخاب و پیمودن مسیر حق و قبول هدایت عام خداوند، شامل پیامبران، اوصیای آنان و گروندگان به آنها می‌شود. شکل این هدایت‌ها متفاوت، اما همگی نشانگر و رساننده به یک مقصود هستند.
گفتنی است خداوند جزای ستمگران را نیز با هدایت می‌دهد، اما هدایت به سوی دوزخ!

کلیدواژه‌ها: هدایت الهی، هدایت عمومی، هدایت خاص، مفهوم‌شناسی هدایت، هدایت پاداشی.

درآمد

رهنمون کردن انسان و ديگر موجودات به راه درست خود، از صفات خداوندگار هستي و تجلّي ربوبيّت الهي در ظرف خلقت است. اين ويژگي چنان عام و فراگير است که هيچ موجودي از آن بي‌بهره نمي‌ماند. پرسش اينجاست که چرا با وجود اين رحمت گسترده، برخي به گمراهي مي‌روند؟ آيا هدايت الهي شدّت و ضعف و اقسام و مراتب دارد؟ افزون بر اين، چرا برخي آيات قرآن به عدم هدايت افرادي مانند ظالمان، فاسقان، کافران، کاذبان، مسرفان و ... تصريح کرده است. مقاله پيش رو با بهره‌گيري از روش تفسير روايي جامع،