همچنين، خداوند سبحان، شناخت خود را به صورت فطري در نهاد همه انسان‌ها قرار داده است. زراره ميگويد: از امام صادق عليه السلام پرسيدم: «مقصود از آيه «فِطْرَتَ اللهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا۱سرشتي كه خدا مردم را بر آن سرشته چيست؟»، فرمود:
فَطَرَهُم عَلَي التَّوحيدِ عِندَ الميثاقِ عَلي مَعرِفَتِهِ أنَّهُ رَبُّهُم.
قُلتُ: و خاطَبوهُ؟ قالَ: فَطَأطَأَ رَأسَهُ، ثُمَّ قالَ: لَولا ذلِکَ لَم يَعلَموا مَن رَبُّهُم و لا مَن رازِقُهُم۲؛
فرمود: «آنان را به هنگام ميثاق بستن بر معرفت به ربوبيتش، بر يگانهپرستي سرشت».
گفتم: آيا با آنان سخن گفت؟
امام، سرش را به زير انداخت و سپس فرمود: «اگر چنين نبود، نميدانستند چه كسي خداوندشان است و چه كسي آنان را روزي ميدهد».۳
گفتني است، همه آيات و رواياتي كه توحيد و آيين راستين الهي را فطري ميدانند،۴ در حقيقت، اشاره به اين نوع هدايت همگاني دارند.
2 . هدایت عقلی
دومین نوع هدایت همگانی الهی، هدایت عقلی است. همه آیاتی كه برای یافتن راه صحیح زندگی، مردم را به تفكّر و اندیشه دعوت كردهاند، اشاره به این نوع راهنمایی دارند.
هدایت عقلی نیز، همانند هدایت فطری دو گونه است:
الف. هدایتِ عقلی مادّی
مقصود از این نوع هدایت، راهنمایی عقل، برای تأمین نیازهای مادّی است. یكی از مصادیق این نوع هدایت در قرآن، راهیابی انسان در صحرا و دریا به وسیله ستارگان است. در آیات متعددی5 به این معنا اشاره شده است؛ مانند:
وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهَا فِی ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْأَیَاتِ
1.. سوره روم، آیه۳۰.
2.. التوحید، ص۳۳۰، ح۸؛ مختصر بصائر الدرجات، ص۱۶۰. در این کتاب «عاینوه» به جای «خاطبوه» آمده است؛ بحارالأنوار، ج۳، ص۲۷۸، ح۱۰.
3.. دانش نامه عقاید اسلامی، ج۴، ص۶۸، ح۳۳۸۷.
4.. ر.ک: همان، ج۴، فصل سوم، ابزارهای معرفت خدا، «سرشت».
5.. ر.ک: سوره نحل، آیه۱۶؛ سوره نمل، آیه۶۳.
