تعامل سياق با روايات در تفسير الميزان - صفحه 71

از ویژگی‏‏های بارز تفسیر المیزان بهره‌گیری از قاعده تفسیری سیاق است. هر چند مفسران پیشین از این اصل در تفسیر قرآن بهره برده‌اند، امّا گستردگی كاربردِ سیاق در المیزان بسی نمایان‌تر است؛ به گونه‏ای كه صاحب المیزان در دو بخش «بیانٌ» و «بحث روایی» از این قاعده بهره گرفته است.
مقاله حاضر، به طور مشخص، به بررسی تعامل میان سیاق با روایات در «بحث روایی» تفسیر المیزان می‌پردازد و در نظر دارد انواع میان آن دو را به طور کامل استخراج نموده و چگونگی نقد و بررسی روایات (اعم از روایات تفسیری، سبب نزول، روایات مکی و مدنی و...) در تعامل با سیاق را به نمایش بگذارد که این همان جنبه مجهول مورد تحقیق ما در این مقاله است و در این میان، جایگاه حقیقی قاعده «سیاق» در نقد روایات و همچنین نحوه تعامل سیاق _ كه یک دلالتِ عقلی جاری در بستر الفاظ است _ با روایات _ كه قراین غیر پیوسته لفظی‌اند _ حاصل می‌آید.
قرینه «سیاق» به عنوان یكی از قواعد مهم تفسیری، از دیرباز مورد توجّه مفسران بوده است. از جمله مفسران متقدم اهل سنت _ كه به طور چشم‌گیری از قاعده «سیاق» بهره برده‌اند _ می‌توان به طبری، صاحبِ تفسیر بزرگ جامع البیان و أبی حیان اندلسی، صاحبِ تفسیر البحر المحیط اشاره نمود.
از مفسّران متقدم شیعه، سید رضی، صاحب حقائق التأویل فی متشابه التنزیل و شیخ طوسی، صاحب تفسیر التبیان، از ارتباط موجود میانِ آیاتِ سابق و لاحق برای روشن شدن بسیاری از معانی بهره برده‌اند. طبرسی، مفسر بزرگ شیعی، در تفاسیرِ مجمع البیان و جوامع الجامع از سیاق بهره برده است.
از متأخّرین شیعه، علامه بلاغی، صاحب تفسیر آلاء الرحمن به سیاق اهتمام جدّی دارد. وی در تكمیل عملیات نظم قرآنی در خلالِ مناسبت میان آیات به سیاق اهتمام ویژه‏ای می‌ورزد.
دانشمندانِ علوم قرآنی و تفسیر در كتبی نظیر قواعد التفسیر، اصول التفسیر، مناهج التفسیر و مبانی تفسیر به «سیاق» با تعابیری همچون: «تناسب آیات و سُوَر» و «اسلوب قرآن» اشاره نموده‌اند كه به عنوان نمونه می‌توان از اصول التفسیر و قواعده، از خالد عبدالرحمن العک و قواعد التفسیر لدی الشیعة و السنة، از محمد فاكر میبدی نام برد.
البته قابل ذکر است که رساله‏‏هایی با موضوع سیاق در المیزان به رشته تحریر در آمده است،۱ اما اثر حاضر به طور خاص، تعامل قاعده سیاق با روایات را در المیزان مورد تحقیق قرار می‌دهد که در دیگر پژوهش‏های مرتبط بدان پرداخته نشده است.

1.. از مهم‏ترین پایان‌نامه‌های دانشجویی - كه در باره بحث سیاق، به نگارش درآمده است - عبارت‌اند از: ۱. «بررسی تطبیقی نقش سیاق در تفسیر قرآن»، سید حسین كنعانی، تریت مدرس قم، ۱۳۸۴؛ ۲. «روش‌شناسی تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة»، الهام افشارپور، دانشگاه قم، ۱۳۸۴؛ ۳. «مبانی و نقش سیاق در قرآن كریم»، اصغر آزاد، دانشگاه قم، ۱۳۸۳؛ ۴. «جایگاه سیاق در فهم قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی»، بهروز سراقی، دانشگاه مفید، ۱۳۸۷.

صفحه از 96