تعامل سياق با روايات در تفسير الميزان - صفحه 80

شده باشد؛ زیرا آیات قبل و بعد آن نیز از نظر سیاقی به آن متصّل بوده و اگر آن آیه در مدینه نازل شده، قطعاً همه آنها در مدینه نازل شده است. این جا علامه، با استفاده از سیاق، هم یک روایت سبب نزول را نقد و بررسی می‌كند و هم ثابت می‌كند که تمام آیات سوره انسان در مدینه در شأن اهل بیت علیهم السلام نازل شده است ۱.۲
مسأله پیوستگی نزولی و ارتباط صدوری از اموری است كه با سیاق ارتباط وثیقی دارد. هرگاه سیاق در تعارض با اسباب نزول باشد، اگر ثابت گردید که آیات دارای پیوستگی در نزول و ارتباط صدوری هستند، توجه به سیاق معتبر است، ولی به دلیل نزول تدریجی قرآن و عدم رعایت ترتیب نزول در همه آیات قرآن موجود، نمی‌توان به صورت اصلی كلّی، با تكیه بر سیاق، به تفسیر تمامی آیات پرداخت ۳.

3. ردّ روایت سبب نزول با استفاده از سیاق عامِّ قرآن

این نوع تعامل، هر چند در سراسر بحث روایی المیزان به طور فراگیر موجود نیست، ولی به دلیل نوع خاصِ تعامل، در این جا نمونه‏ای از آن _ كه در جست و جو‏های پژوهشگر حاصل شده _ ارائه می‌شود.
علامه طباطبایی در بحث روایی، ذیلِ آیه (عَبَسَ وَتَوَلَّى)۴ روایتی را از مجمع البیان نقل می‌كند و در توضیح آن می‌گوید که این روایت نتیجه روایاتی است كه در ذیلِ آیه در الدر المنثور، از عایشه، أنس و ابن عباس با اختلاف اندكی نقل شده است. روایت بیان می‌كند که آیه در باره «عبدالله بن أم مكتوم» نازل شده و این كه در مسجد بر پیامبر صلی الله علیه وآله وارد شد؛ در حالی كه حضرت مشغول سخن گفتن با عتبة بن ربیعة، ابو جهل، عباس بن مطلب، ابی و امیة بن خلف بوده و آنها را دعوت به خداوند می‌كرده و امید اسلام آوردن آنها را داشته، و ابن مكتوم نابینا چندین بار خواسته خود را از حضرت می‌طلبد و نمی‌فهمد كه حضرت مشغول دیگران است تا این كه به واسطه این صدا زدن‌ها، آثار كراهت در چهره رسول صلی الله علیه وآله ایجاد شده و... علامه پس از نقل روایت می‌گوید:
آیات دلالتِ ظاهری ندارد بر این كه مراد از آن، پیامبر صلی الله علیه وآله باشد، بلكه خبر و روایتی محض است كه به «مخبر عنه» تصریح نشده است؛ زیرا حضرت رسول در مقابل دشمنان مباین با دین چهره عبوس از خود نشان نمی‌داد؛ تا چه رسد به مؤمنین هدایت شده.

1.همان

2.. برای مشاهده نمونه‌های دیگر ر.ك: همان، ج۹، ص۲۹۷ _ ۲۹۸؛ ج۹، ص۳۴۴ _ ۳۴۵؛ ج۴، ص۷۳ _ ۷۴؛ ج۴، ص۳۸۰ _ ۳۸۱؛ ج۱۷، ص۶۹.

3.«تعارض سیاق و اسباب النزول در مقایسه تفاسیر شیعه و سنّی»، ص۱۳۶

4.عبس/۱

صفحه از 96