روش‌شناسي معصومان عليهم السلام در تفسير لغوي قرآن کريم - صفحه 35

ترك الصلوة متعمداً فقد بری‏ء من ذمة الله و ذمة رسوله صلی الله علیه وآله استناد کرده‌اند. همچنین، در حدیثی با این سند: مُوسی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ سَنَةَ خَمْسِينَ وَ مِائَتَيْنِ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي، عن أَبِيهِ، عن جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عن أَبِيهِ، عن آبَائِهِ، عن عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهم السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ _ عَزَّ وَ جَلَ‏ _ (هَلْ‏ جَزاءُ الْإِحْسانِ‏ إِلَّا الْإِحْسانُ)، قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله يَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ _ عَزَّ وَ جَلَّ _ قَالَ: مَا جَزَاءُ مَنْ أَنْعَمْتُ عَلَيْهِ بِالتَّوْحِيدِ إِلَّا الْجَنَّة ۱.

8. بیان معنای واژه با توجه به سیاق کلام:

لغت پژوهان معانی متعددی برای سیاق ذکر کرده‌اند؛ مانند: راندن، اسلوب، روش، طریقه، تتابع. و گفته‌اند: مراد از سیاق کلام اسلوب سخن و طرز جمله بندی است ۲. در تعریف اصطلاحی سیاق دانشمندان نظر واحدی ارائه نداده‌اند. شهید صدر در تعریف سیاق می‌نویسد:
مقصود ما از سیاق هر گونه دلیلی است که که به الفاظ و عباراتی که می‌خواهیم آن را بفهمیم پیوند خورده است خواه از مقوله الفاظ باشد یا قراین حالی۳۴.
معصومان علیهم السلام به این مهم توجه داشتند و بسیاری از واژگان را با توجه به همین نکته تفسیر کرده‌اند؛ چرا که هر کلمه‏ای با توجه به سیاق همان جمله و سوره معنای مورد نظر خودش را دارد که تنها اهل فن و کسانی که مفسر واقعی قرآن هستند، از آن آگاهی دارند؛ به عنوان مثال، کلمه دین در آیه (مالِکِ یوْمِ الدّینِ)، در روایتی از امام صادق علیه السلام به روز جزا و حساب معنا شده است و این معنا با توجه به سیاق ارائه شده است؛ چرا که از اضافه «مالک» به «یوم» و «یوم» به«دین» همین معنا به دست می‌آید. امام صادق علیه السلام برای این قول یک دلیل از قرآن می‌آورد. ایشان می‌فرمایند که علت این معنا آیه (قَالُوا يَا وَيْلَنَا هَذَا يَوْمُ الدِّينِ)۵ است و دین در این آیه به معنای جزا و حساب است ۶.
2. یکی دیگر از کلماتی که در قرآن با توجه به سیاق، در معانی مختلفی ظهور پیدا می‌کند، واژه امة است. در آیه مبارکه (إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِم مُّهْتَدُونَ)۷ کلمه امة، با توجه به سیاق، در معنای آیین و طریق و روش به کار رفته است. در روایتی از ابن عباس، ذیل همین آیه، چنین آمده است: «علی امةٍ ای علی دینٍ؛ امت به معنای مذهب و روش به کار رفته

1.الامالی، ص۳۸۷

2.فرهنگ معین، ذیل سیاق

3.دروس فی علم الاصول، الحلقة الاولی، ص۱۰۳

4.. قرینه حالی به اوضاع و احوال و شرایطی که سخن در ان اوضاع و احوال مطرح شده است و در موضوع و مفاد لفظ نوعی تبیین و روشنگری دارد گفته می‌شود.

5.صافات/۲۰

6.البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۰۷؛ ج۴، ص۵۹۳؛ تفسیر القمی، ج۱، ص۲۸

7.زخرف/۲۲

صفحه از 66