است». ابن عباس برای اثبات این معنا به شعری استشهاد میکند که این کلمه در فرهنگ عرب به این معنا به کار میرفته است ۱. عدهای برای این کلمه بیش از شش وجه معنایی ذکر کردهاند.
3. واژه دیگری که در آیات گوناگون، با توجه به سیاق معانی متعددی دارد، واژه هدایت است؛ به عنوان مثال، در آیه (مِن دُونِ اللَّهِ فَاهْدُوهُمْ إِلَى صِرَاطِ الْجَحِيمِ)۲۳ در روایتی از امام باقر علیه السلام بیان شده است: في قوله: «فَاهْدُوهُمْ إِلَى صِرَاطِ الْجَحِيمِ»، يقول: «ادعوهم إلی طريق الجحيم» ۴.
هدایت در این آیه به معنای فراخواندن و دعوت شدن معنا شده است. در روایتی از ابن عباس، ذیل همین آیه، واژه «فَاهْدُوهُمْ» به «سوقوهم»، یعنی آنها را روانه کنید و در روایتی دیگر به «دلوهم» ۵ معنا شده است که این واژه نیز به معنای راه نمایاندن است. همچنین، در ذیل آیه (إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَ إِمَّا كَفُورًا)۶۷ در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که هدایت در اینجا به معنای شناساندن است؛ «هَدَیناهُ» أی «عَرَفناهُ» ۸.۹
9. بیان اختلاف قرائت
قرآن کریم فصیحترین کلام عرب است و فصیحترین کلمات و هیئت لغت عرب را انتخاب کرده و با آن با مردم سخن گفته است ۱۰ و در کلماتش از واژگان متروک و منکر استفاده نکرده است؛ ولی گاهی مشاهده میشود که یک واژه به چندین طریق قرائت شده و با توجه به هر قرائتی معنای متفاوتی حاصل میشود. این مبحث در علم قرائت مورد بررسی قرار میگیرد. در تعریف علم قرائت گفته شده علمی است که از خواندن الفاظ قرآن کریم به همان صورت و کیفیتی که از رسول خدا صلی الله علیه وآله صادر شده یا در حضور وی خوانده شده و ایشان تأیید کردهاند، به دست میآید ۱۱. در زیر به چند نمونه اشاره میکنیم:
در ذیل آیه (مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى) ۱۲ روایتی نقل شده که حضرت رسول صلی الله علیه وآله این واژه را به تخفیف قرائت کرده است ۱۳، ولی قرائت مشهور این آیه با تشدید دال است. تفاوت دو قرائت در این است که ودع با تشدید صیغه اول ماضی از باب تفعیل
1.الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۶، ص۱۵
2.صافات/۲۳
3.. گرد آوريد و به سوی راه جهنّم رهبریشان كنيد.
4.البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۵۹۳
5.الدر المنثور، ج۵، ص۲۷۳
6.انسان/۳
7.. ما راه را بدو نموديم يا سپاسگزار خواهد بود و يا ناسپاسگزار.
8.البرهان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۵۴۶
9.. عن أبي عبد الله علیه السلام قال: إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً، قال: «عرفناه إما آخذ و إما تارك».
10.تاج العروس من جواهر القاموس، ج۱، ص۷
11.مقدمهای بر تاریخ قرائات قران کریم، ص۸۰
12.ضحی/۳
13.مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۶۳