تبیین معنای واژگان اضداد

یکی دیگر از مباحث مهم معناشناسی بحث در باره واژگان اضداد است. اضداد، جمع «ضد»، به الفاظی گویند که در دو معنای متضاد به کار رفته باشند. صاحب التضاد در کتاب خود تعریفی از ابو طیب لغوی در باب اضداد ذکر کرده است که به نظر می‌رسد روشن‌ترین تعریف در باره اضداد باشد:
اضداد جمع ضد است و ضد هر چیز، چیزی است که آن را نفی کند؛ مانند سفیدی و سیاهی، سخاوت و بخل، شجاعت و ترس؛ اما هر چیزی که با چیزی دیگر اختلاف داشته باشد، ضد آن شمرده نمی‌شود؛ چنان که قوت و جهل مختلف‌اند، اما ضد هم نیستند بنا بر این، هر کلمه‏ای را که دو معنای مختلف دارد، نمی‌توان از الفاظ اضداد شمرد^۱.
بنا بر این، تضاد در قرآن به واژگانی اطلاق می‌شود که دو معنای متضاد داشته باشند؛ مانند واژه عسس که در دو معنای پشت کردن و روی آوردن به کار می‌رود. بحث واژگان متضاد از مباحثی است که در حوزه اشتراک لفظی جای می‌گیرد؛ به عبارت دیگر، نمونه دیگر واژگان مشترک لفظی را متضادها تشکیل می‌دهند.
در روایات وارده از معصومان علیهم السلام معنای این واژگان بیان شده است که از مهم‏ترین آنها می‏توان به لغات مقوین، ظن، تهجد، عسس... نام برد. به چند نمونه از این دسته لغات در زیر پرداخته شده است.
1. در روایتی ذیل آیه (...وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ)^۲، از امام باقر علیه السلام چنین آمده است: «وَ ظَنَّ داوُدُ أی علم وَ أَنابَ أی تاب» ^۳. همچنین در روایتی از امام علی علیه السلام آمده است که ظن بر دو نوع است: ظن یقینی و ظن شک. هر آنچه از ظن که در باره قیامت است، ظن به معنای یقین است؛ مانند این آیه (إِنِّي ظَنَنتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيهْ)^۴، يقول: «إنی أيقنت أنّی أبعث فأحاسب» ^۵ و هر آنچه که در باره امور دنیاست، ظن به معنای شک است.
ابن انباری و فیومی و ابن اثیر و ابن فارس و أزهری گفته‏‏اند که ظنّ از أضداد است ^۶، ابن انباری معتقد است که «ظن» هم به معنای «شک» و هم به معنای یقینی که شک در آن وجود ندارد، آمده است.
احمد بن فارس می‏گوید: «ظنّ» دو اصل و ریشه دارد: یقین؛ مانند آیه (قال الذین یظنّون أنّهم ملاقوا الله)^۷، و دیگر شک. زرکشی در البرهان فی علوم القرآن و راغب اصفهانی و