زجاج (م۳۱۱ق)، ابو جعفرنحاس (م۳۳۸ق) و دیگران است. این کتابها همگی کاوش در معانی قرآن و نشان دادن لایههای آن است؛ لایههایی که حتی برخی از آنها در عصر نزول فهمیده میشده است.
با این مقدمه میتوان گفت بیان توسیعی یا همان توسعه معنا یکی دیگر از روشهای معصومان علیهم السلام در تبیین یک واژه است که به مراتب فراتر از توصیفهای معمولی است. در این گونه از واژه شناسیها معصومان علیهم السلام معنای جدید به واژه دادند که قبل از آن چنین معنایی کاربرد نداشته است. بارزترین مثال برای این شیوه، معنایی است که برای واژگان مهاجر، مؤمن، مسلم، عالم، شرب الهیم، و..در لسان معصومین به کار رفته است.
1. در ذیل آیه (أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ في كِتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُهاجِرينَ...) 1، روایتی از علی بن ابی طالب علیه السلام آمده است:
لا يقع اسم الهجرة علی أحد، إلّا بمعرفة الحجّة فی الأرض فمن عرفها و أقرّ بها، فهو مهاجر» 2.
و در روایتی حضرت رسول صلی الله علیه وآله میفرماید:
وَ الْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ السَّيِّئَات... 34.
الهِجْرَةُ و الهُجْرَةُ: در اصل به معنای الخروج من أَرض إِلی أَرض به معنای (خروج) رفتن از سرزمینی به سرزمین دیگر است 5، ولی به نظر میرسد که این لغت تبدیل به یک اصطلاح شده است و در عرف مسلمان، وقتی مهاجران گفته میشود، همه میدانند که مراد افرادی هستند که همراه پیامبر صلی الله علیه وآله از مکه به مدینه آمدند و قرآن این هجرت را یک ارزش دینی به حساب میآورد؛ اما پیامبر به دوری از بدیها و علی بن ابی طالب علیه السلام به شناخت حجت حق تأکید دارند. آنچه در این روایات آمده، معنایی فراتر از همه معانی است در واقع، معنایی بسیار خاص است و شامل همه افراد در همه زمانها میشود؛ یعنی فردی میتواند همراه حضرت رسول صلی الله علیه وآله از مکه به مدینه آمده باشد، ولی او را به حقیقت کلمه نشناسد. ممکن است کسی مثل اویس قرن حتی برای یک بار پیامبر صلی الله علیه وآله را ندیده باشد، ولی عارف به مقام شامخ حضرتش باشد و چه بسیار افرادی که در زمان ائمه معصوم علیهم السلام آنها را نشناختند و از در تخاصم و دشمنی با آنها برآمدند.
علامه مجلسی در شرح روایت نوشته است: این مهاجرت فقط منحصر به آن افراد در آن شرایط خاص نمیشود، بلکه شامل هر کسی که از بدیها دوری کند، میشود؛ هرچند که
1.احزاب/ ۶
2.کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج۵، ص۵۲۲
3.بحار الأنوار، ج۶۴، ص۳۵۸
4.. مهاجر کسی است که از بدیها دوری کند و آنچه را خدا حرام کرده است ترک کند.
5.لسان العرب، ج۵، ص۲۵۱