تطبیق در اصل، به معنای قرار دادن چیزی بر روی چیز دیگر است؛ به طوری که آن را بپوشاند و مساوی یکدیگر باشند ^۱.
جری در اصطلاح به انطباق ظاهر قرآن (واژگان یا جمله‌ها) _ که مفهومی عام، کلی یا مطلق است _ بر مصادیق جدید _ که در طول اعصار، نسل‌ها و مکان‌ها پدید می‌آید _ گفته می‌شود. پس ممکن است که آیه قبلاً در مورد شخص یا واقعه خاصی نازل شده باشد و قاعده جری از جمله مباحثی است که باعث توسعه در مصادیق آیه می‌شود («تجلی جاودانگی قرآن در قاعده جری و تطبیق»). در زیر چندین مثال می‌آوریم تا مفهوم این تعبیر روشن‌تر شود:
1. در ذیل آیه (وَالْمُؤْتَفِكَةَ أَهْوَى)^۲، ‏ابی بصیر می‌گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم که مراد از این قول خدای تعالی چیست (وَالْمُؤْتَفِكَةَ أَهْوَى)‏؟ فرمودند: آنها اهل بصره هستند: «هم أهل البصرة، هی المؤتفكة». به ایشان گفتم که مراد از این کلام چیست «وَ الْمُؤْتَفِكاتِ أَتَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ»؟ ایشان فرمودند: آنها قوم لوط هستند: «أولئك قوم لوط، ائتفكت عليهم، أی انقلب عليهم» ^۳. علی بن ابراهیم نیز می‌گوید:
مراد از «وَ الْمُؤْتَفِكَةَ أَهْوی» اهل بصره هستند؛ به دلیل این قول امیرمؤمنان علیه السلام که خطاب به مردم بصره فرمودند: «يا أهل المؤتفكة، يا جند المرأة، و أتباع البهيمة، رغا فأجبتم، و عقر فانهزمتم، ماؤكم زعاق، و أديانكم رقاق، و فيكم ختم النفاق، و لعنتم علی لسان سبعين نبياَ، إن رسول الله صلی الله علیه وآله أخبرنی أن جبرئيل علیه السلام أخبره أنه طوی له الأرض، فرای البصرة أقرب الأرضين من الماء، و أبعدها من السماء، و فيها تسعة أعشار الشر و الداء العضال، المقيم فيها بذنب، و الخارج منها [متدارك‏] برحمة [من ربه‏]، و قد ائتفكت بأهلها مرتين، و علی الله [تمام‏] الثالثة، و تمام الثالثة فی الرجعة» ^۴.
در تفسیر نمونه، ذیل همین آیه ایشان روایت مذکور را آوردند و آن را از باب تطبیق گرفتند، نه تفسیر ^۵.

بیان غایی

بسیاری از معارف و آموزه‌‏های دینی به گونه‏ای است که در صورت اعتقاد یا عمل به آنها نتیجه‏ای برای معتقدان یا عاملان آن حاصل می‌شود. از این نتیجه می‌توان تعبیر به غایت کرد. در معناشناسی برخی از واژگان این نتیجه حاصل می‌شود که ائمه به غایت آن توجه داشتند.
1. به عنوان مثال، در روایتی از امام صادق علیه السلام در باره توکل چنین آمده است:
جعل التّوكل مفتاح الإيمان، و الإيمان قفل التّوكّل، و حقيقة التّوكل الإيثار، و أصل الإيثار تقديم الشّي‏ء بحقّه^۶.
در نهایت، این نتیجه حاصل می‌شود که امام هدفشان این بوده که توکل در واقع مقدم داشتن چیزی است. وقتی توکل صورت می‌گیرد، در واقع، خدا مقدم برهمه امور دانسته شده است.