روش‌شناسي معصومان عليهم السلام در تفسير لغوي قرآن کريم - صفحه 62

2. مثال دیگر در باره واژه عقل است که در روایت آمده از امام صادق علیه السلام سؤال شد: عقل چیست؟ ایشان فرمودند:
ما عبد به الرحمن. و اكتسب به الجنان ۱.۲

بیان تصویری

گاه در توضیح برخی از واژگان، بیان تفسیری با ارائه صورت تجسمی و نموداری از مفهوم آن واژه همراه شده است. به این نوع از توضیحات می‌توان بیان تصویری نام نهاد که در روایات اهل بیت علیهم السلام به چشم می‌خورد.
به عنوان مثال، در روایتی ذیل آیه (وَالسَّمَاء ذَاتِ الْحُبُكِ)۳، حسین بن خالد از امام رضا علیه السلام نقل می‌کند که آن حضرت در تبیین واژه حبک فرمودند: یعنی زمین دور آسمان بافته شد و در همین حال انگشتان خود را در هم فرو برد و نشان داد. راوی می‌گوید که از امام پرسیدم: چطور آسمان دور زمین تنیده شده، در حالی که خدا می‌گوید: (...رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا...)۴. امام فرمودند: سبحان الله! آیا نمی‌فرماید: «بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها»، گفتم: آری. فرمودند: پس آنجا ستون‌هایی است‌ که شما نمی‌بینید. عرض کردم: این چگونه است؟ امام کف دست چپ خود را باز کرد و سپس دست راست خود را روی آن قرار داد و فرمود: این زمین دنیاست و آسمان دنیا مانند قبه‏ای روی آن است ۵.
نمونه دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، حدیثی از امام صادق علیه السلام ذیل آیه (وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتيلا)۶ است. ایشان می‌فرمایند:
رغبت آن است كه كف دو دست خود را به سوی آسمان بداری، و رهبت آن است كه پشت دستهايت را به سوی آسمان بداری. و در گفتار خدای _ عز و جل _ : «وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا»، فرمود: تبتل، دعا كردن به يک انگشت است كه بدان اشاره كنی؛ و تضرع، اين است كه با دو انگشت اشاره كنی و آن دو را حركت دهی؛ و ابتهال، بالا بردن هر دو دست است و این که آنها را بكشی، و اين موقع اشك ريختن است، و سپس دعا كن ۷.

بیان توصیفی

در این نوع از تبیین واژگان، ائمه به توصیف یک واژه پرداختند این نوع از روایات حجم قابل توجهی از روایات لغوی معصومین در توصیف یک واژه را تشکیل می‌دهند که این شیوه همان شیوه توصیف قرآن از یک واژه یا اشخاص است.

1.کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج۱، ص۴۰۸

2.. عقل، آن چیزی است که به واسطه آن خدا پرستش می‌شود و بهشت با آن کسب می‌شود.

3.ذاریات/۷

4.رعد/۲

5.البرهان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۱۷۵

6.مزمل/۸

7.الکافی، ج۲، ص۴۷۹

صفحه از 66