بخش معتنابهی از روایات پزشکی، باعث میشود از نظر علم رجال و اصول فقه، اعتبار این احادیث به طور جدی مورد اشکال باشد. این سخن به معنای جعلیبودن همه این روایات نیست، بلکه سخن بر سر این است که به صرف نقل حدیثی از معصوم و یا منتسب کردن کتابی به ایشان، نباید بدون دقت و توجه، قاطعانه گفت که نظر معصومان علیهم السلام این گونه بوده است و آنگاه بر اساس آن به طبابت بپردازیم. نگارنده، این نوع طبابت را، «طبابت راویان» نامیده است.۱
این احتمال نیز قابل تصور است که اصل خبری از معصوم صادر شده باشد، ولی در طول زمان تحریف شده باشد؛ برای مثال، آیةالله حسینی طهرانی رحمة الله علیه به نقلِ نقدِ علامهطباطبایی رحمة الله علیه به بخشهایی از حدیث «إهلِیلَجَه»۲ میپردازد، که علامه برخی از مطالب مطرحشده در حدیث را مخالف امور واضح امروزی میداند و در پایان این گونه نتیجهگیری میکند:
آنچه را که من گمان دارم _ والله أعلم _ اصل خبر از آن اخبارى است که از حضرت امام صادق علیه السلام صادر شده است، ولیکن از تصرفِ تصرفکنندگان محفوظ نمانده است. در آن زیادتهایى و نقیصههایى را اعمال نمودهاند که آن را از استقامت اصلى خود خارج کرده است. و شاهد بر این نظریه، نسخههاى مختلفه عجیبهاى است که مصنف، آنها را نقل مىنماید.۳
علاوه بر بخشهایی از حدیث اهلیلجه، روایات منسوب دیگری نیز وجود دارد که بطلان متن آنها امروزه ثابت شده است، برای مثال، میتوان به حدیث ذباب۴ ، شفابخشی بادمجان۵ و تعیین و تشخیص جنسیت جنین۶ اشاره کرد.
1.. نکتۀ شایستۀ تذکر به این گروه این است که، طبابت بدون تخصص گناه بوده و در صورتى كه بر اثر طبابت، زیانی متوجه بیمار گردد، علاوه بر آن كه شخص مرتكب گناه شده، بر اساس قانون«ضَمان»، ضامن نیز هست؛ چنانكه از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله روایت شده است: «مَن تَطَبَّبَ و لَم یُعلَم مِنهُ طِبٌّ قَبلَ ذلِكَ، فَهُوَ ضامِنٌ«یعنی هر كس بدون سابقه [و تخصص لازم] به كار طبابت دست یازد، ضامن است (ر.ک: حكمتنامه پیامبراعظم صلی الله علیه و آله ،ج۱۳، ص۴۰۱)
2.. حدیثی که به مناظره امام صادق علیه السلام با طبیبی هندی مربوط است و فراوان مورد استناد جریانات مذکور قرار میگیرد.
3.. امامشناسی، ج۱۷، ص۷۰.
4.. برای اطلاع بیشتر ر.ک: روششناسی نقد احادیث، ص۶۹۱ مقاله«حدیث ذباب: آموزهاى طبى یا حدیثى مجعول». همچنین نک: منطق فهم حدیث، ص۷۰۶.
5.. ر.ک: روششناسی نقد احادیث، ص۶۸۳.
6.. ر.ک: مقاله «تحلیل گزارههای پزشکی در اسلام و حیطههای تعامل اسلام و طب».