اعتکاف در قرآن کریم
ماده «عکف» در نُه آیه از قرآن به صورت‌های مختلف به کار رفته که در هفت آیه۱ معنای لغوی اعتکاف، یعنی «ملازمت» با زیرشاخه‌هایش مورد نظر است؛ امّا آیات 125 و 187 سوره «بقره» مربوط به اعتکاف عبادی اسلام است. مؤلف بحارالانوار نیز در ابتدای باب اعتکاف فقط این دو آیه را آورده و در ذیل آن‌ها روایات را مطرح کرده است.۲ خداوند متعال در آیه 125 سوره «بقره» می‌فرماید:
وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ اَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهیمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْعاکِفینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ؛ و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه‌ام را براى طواف‌کنندگان، اعتکافکنندگان، رکوع‌کنندگان و سجدهگزاران [از هر آلودگى ظاهرى و باطنى] پاکیزه کنید.
شیخ طوسی در کتاب التبیان فی تفسیرالقرآن، ذیل کلمه «عاکفین» چهار احتمال را بیان می‌کند۳ که در نهایت «مقیمین بحضرته» را بر احتمالات دیگر برتری داده و علت آن را تبادر این معنا از لفظ می‌داند.
بنابراین، از دیدگاه شیخ طوسی مراد از معتکفان در این آیه همان افرادی هستند که در اطراف کعبه به عمل عبادی اعتکاف مشغولند. ابن‌جریر طبری در جامع‌البیان «عاکفین» را به کسانی که در بیت‌الله الحرام می‌نشینند و طواف و نمازی به جای نمی‌آورند، معنا کرده است.۴ مراد وی از عبارت «بغیر طواف و لا صلاة» آن است که نیت این معتکفان، طواف و نماز طواف نیست، بلکه هدفشان التزام به مسجدالحرام است.
برخی منظور از «عاکفین» را مجاوران و اهالی مکه دانسته‌اند.۵ در نقد این سخن باید گفت، آیه مذکور چند عبادت را در کنار هم آورده که عبارتند از: طواف،
1.. حج، آیۀ ۲۵؛ فتح، آیۀ ۲۵؛ اعراف، آیۀ ۱۳۸؛ طه، آیۀ ۹۷؛ انبیاء، آیۀ ۵۲؛ طه، آیۀ ۹۱؛ شعراء، آیۀ ۷۱.
2.. بحارالانوار، ج۹۴، ص۱۲۸.
3.. «و قوله: «و العاكفین» هاهنا قیل فیه اربعة أقوال: الاول: قال عطا و اختاره الجبائی: انهم المقیمون بحضرته. و الثانی: قال مجاهد و عكرمة: انهم المجاورون. و الثالث: قال سعید بن جبیر و قتادة: انهم أهل البلد الحرام. و الرابع: قال ابن عباس: هم المصلون. و الاول أقوى، لأنه المفهوم من اطلاق هذه اللفظة (التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۵۴).
4.. «و أولى هذه التأویلات بالصواب ما قاله عطاء، و هو أن العاكف فی هذا الموضع المقیم فی البیت مجاورا فیه بغیر طواف و لا صلاة، لان صفة العكوف ما وصفنا من الإقامة بالمكان» (جامع‌البیان، ج۱، ص۷۵۱).
5.. التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۵۴؛ به نقل از: سعید بن جبیر و قتاده.
