محرّمات اعتکاف همانند سایر امور واجب و حرام، جزو حدود الهی بوده و رعایت آن لازم است. این تعبیر فقط شش بار در قرآن تکرار شده، که از جمله آن واجبات و محرمات صوم و اعتکاف است.

اعتکاف در احادیث معصومان علیهم السلام

احکام و تکالیف در شریعت اسلام، تابع مصلحت و مفسده است که یا ذات عمل مصلحت و مفسده دارد و یا به لحاظ امور دیگر دارای مصلحت و مفسده می‌شود.^۱ تکالیف دارای مصلحت و مفسده به دو گروه تقسیم می‌شوند: اول، اعمالی که مصلحت یا مفسده بسیاری دارند و شارع به ‌دلیل لطفی که به بندگانش دارد حکم به وجوب یا حرمت این اعمال کرده تا مصلحت آن از کسی فوت نشده و عقابش گریبان‌گیر بندگان نشود. گروه دوم اعمالی هستند که به اندازه گروه اول مصلحت و مفسده ندارند که شامل مستحبات و مکروهات می‌شود. این گروه نیز در تقسیم‌‌‌بندی جداگانه‌ای، دو دسته دارد: یکی مستحبات و مکروهات عادی که شارع، انجام و ترک آن‌ها را پسندیده دانسته و دیگری، مستحبات و مکروهات مؤکد که شارع عنایت خاصی به آن‌ها داشته و بر انجام و ترکشان تأکید کرده است؛ مانند نماز شب که از محتوا و فراوانی روایات، موکَّد بودن آن استفاده می‌شود.^۲
با مروری در سخن و سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام روشن می‌‌شود که اعتکاف، جایگاه ممتازی در عبادات دارد، تا جایی‌که رسول‌اکرم صلی الله علیه و آله در صورت موفق‌نشدن به ادای این عمل مستحب، آن را قضا می‌‌‌کردند. در برخی روایات برای بیان اجر و پاداش بعضی از اعمال، ثواب اعتکاف میزان قرار گرفته است؛ یعنی به جای ذکر مقدار ثواب عملی، گفته شده که ثواب این عمل _ ‌مثلاً _ برابر با یک اعتکاف است. در ادامه، چند دسته از روایات که هر کدام به نوعی دالّ بر فضیلت اعتکاف است، بررسی می‌شود.

1. روایات ثواب اعتکاف

فراوانی ثواب اعتکاف سبب شده تا پاداش آن با حج تمتع و عمره سنجیده شود که