مصحف إمام علی(ع)

به وجود این مصحف گران قدر، در دو حدیث زیر، اشاره شده است:

۱. عن أحمد بن محمّد بن أبی نصر قال: دفع إلی ابو الحسن(ع) مصحفا و قال: لا تنظر فیه، ففتحته و قرأت فیه «لَمْ یکنِ الَّذِینَ کفَرُوا» فوجدتُ فیها اسم سبعین رجلاً من قریش بأسمائهم و أسماء آبائهم، قال: فبعث إلی: ابعث إلی بالمصحف؛
حمد بن محمّد بن ابی نصر گفت: امام رضا(ع) مصحفی را به من داد و فرمود: «در آن نگاه نکن». من آن را گشودم و سوره «لَمْ یکنِ الَّذِینَ کفَرُوا» را [در آن مصحف] خواندم. پس در آن، اسم هفتاد مرد از قریش و اسامی پدرانشان را یافتم. سپس گفت: حضرت به دنبالم فرستاد و فرمود: «مصحف را برایم بفرست».

۲. عن سالم بن سلمه قال: قرأ رجل علی أبی عبد اللّه(ع) و أنا أستمع حروفا من القرآن لیس علی ما یقرأها الناس، فقال أبو عبد اللّه(ع): کفّ عن هذه القرائة، اقرأ کما یقرأ الناس حتّی یقوم القائم، فإذا قام القائم قرأ کتاب اللّه عز و جل علی حدّه و أخرج المصحف الذی کتبه علی(ع) وقال: أخرجه علی إلی الناس حین فرغ منه و کتبه فقال لهم: هذا کتاب اللّه عز و جل کما أنزله [ اللّه ]علی محمّد و قد جمعته من اللوحین، فقالوا: هو ذا عندنا مصحف جامع فیه القرآن لا حاجة لنا فیه، فقال: أما واللّه ما ترونه بعد یومکم هذا أبدا، إنّما کان علی أن اُخبرکم حین جمعته لتقرؤوه؛
از سالم بن سلمه نقل شده که گفت: مردی نزد امام صادق(ع)، قرآنی را قرائت کرد و من حروفی از آن را شنیدم، در حالی که آن گونه نبود که مردم می خواندند. امام صادق(ع) فرمود: «از این قرائت، دست بکش و همان گونه قرائت کن که مردم قرائت می کنند تا وقتی که قائم(ع) قیام کند. وقتی حضرت قائم(ع) قیام کند، کتاب خدا را می خواند و خارج می سازد مصحفی را که علی(ع) نوشت و آن را به مردم نشان داد هنگامی که از نوشتن آن فارغ شد. به آنها فرمود: این کتاب خداست همان گونه که بر محمّد نازل کرده و من آن را جمع کرده ام. مردم گفتند: نزد ما مصحفی است که در آن، قرآن جمع است و ما نیازی به قرآن تو نداریم. سپس امام فرمود: به خدا قسم از امروز به بعد، هرگز این قرآن را نمی بینید. تنها وظیفه من این بود که به شما جمع آن را خبر بدهم تا آن را قرائت کنید».

درباره مصحف علی(ع) ابن ندیم می گوید: اوّلین مصحفی که گردآوری شد، مصحف علی بود و این مصحف، نزد آل جعفر بود.
سپس می گوید: مصحفی را دیدم نزد ابی یعلی حمزه حسنی که با خطّ علی بود و چند صفحه از آن افتاده بود و فرزندان حسن بن علی، آن را به میراث گرفته بودند.

امّا این که در احادیث مذکور آمده بود که در قرآن حضرت علی(ع)، اسامی افرادی از قریش آمده یا با قرآن های معمولی تفاوت داشت، به خاطر ویژگی هایی است که این مصحف داراست:

اوّل، این که ترتیب دقیق آیات و سور طبق نزول آنها در این مصحف، رعایت شده بود و کاملاً مراحل و سیر تاریخی نزول آیات در آن، روشن بود. بدین وسیله، تشریع احکام، خصوصا مسئله ناسخ و منسوخ در قرآن فهمیده می شد.

دوم این که در این مصحف، قرائت آیات، طبق قرائت پیامبر اکرم(ص) ـ که اصلی ترین قرائت بود ـ ثبت شده بود و هرگز اختلاف قرائت، در آن راهی نداشت. بدین ترتیب، راه برای فهم محتوا و به دست آوردن تفسیر صحیح آیه، هموار بود و این امر، اهمّیت به سزایی داشت.

سوم این که این مصحف، شامل تأویل و تنزیل بود؛ یعنی موارد نزول و مناسبت هایی را که موجب نزول آیات و سوره ها بود، در حاشیه مصحف، توضیح می داد. چنان که آن حضرت(ع) می فرماید:و لقد جئتهم بالکتاب مشتملاً علی التنزیل و التأویل.