داوري داوران معصوم عليهم السلام در حدوث و قِدَم «ما سوي‌الله» - صفحه 132

معصوم علیهم السلام تن داده و سخن آن‌ها را که هم‌چون سخن پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله برگرفته از وحی است،1 به گوش جان سپرد، تا شاید با تعقل و تفکر در سخن سراسر نور پیشوایان مکتب حقّه تشّیع و به فضل و لطف خالقِ حق، پای عقل و فکر، به شهر علم پیامبر صلی الله علیه وآله باز شده و حقیقت آشکار شود.
گفتنی است، در عصر غیبت امام‌عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف ، برای رسیدن به دیدگاه پیشوایان معصوم علیهم السلام و تن‌دادن به داوری آنان، دست‌کم باید دو گام مهم برداشته شود؛
اول: پیش از شکل‌گیری نفس به سبب نفوذ آموزه‌های بشری و غیروحیانی، به نصوص وحیانی روی آورده شود؛ زیرا بعد از آن اگر آموزه‌های وحیانی با آن‌چه در نفس شکل گرفته تناسب نداشته باشد، ممکن است محکوم به توجیه وتأویل نادرست،2 و یا حتی محکوم به انکار شود.3
دوم: تعقل و تدبر باید در روایاتی باشد که هم از حیث سند، معتبر بوده و هم از حیث دلالت، روشن و متواتر بوده و از متشابهات نباشند.
شایان ذکر است، اگرچه برای «حدوث» و «قدم»، تقسیمات و تعاریف به صورت ابداعی مطرح شده است،4 اما به ‌نظر می‌رسد لبّ مطلب و محلّ نزاع، همان است که در کتاب منطق، فلسفه، کلّیات علوم اسلامی، با زبانی ساده بیان شده است:
«حادث» در عُرف و لغت به معنای «نو» و «قدیم» به ‌معنای «کهنه» است؛ ولی حادث و قدیم، در اصطلاح فلسفه و کلام، با آن‌چه در عرف عام وجود دارد فرق می‌کند. فلاسفه هم که درباره حادث و قدیم بحث می‌کنند؛ می‌خواهند ببینند

1.. امام صادق علیه السلام فرمودند: «حَدِیثِی‏ حَدِیثُ‏ أَبِی وَ حَدِیثُ أَبِی حَدِیثُ جَدِّی وَ حَدِیثُ جَدِّی حَدِیثُ الْحُسَیْنِ وَ حَدِیثُ الْحُسَیْنِ حَدِیثُ الْحَسَنِ وَ حَدِیثُ الْحَسَنِ حَدِیثُ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ حَدِیثُ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ حَدِیثُ رَسُولِ الله صلی الله علیه وآله وَ حَدِیثُ رَسُولِ الله قَوْلُ الله عَزَّوَجَل‏»؛ الکافی، ج‏۱، ۵۳.

2.. چنان‌چه نویسندۀ تفسیر المیزان، به مناسبتی همین مورد را یکی از چالش‌های تفسیر قرآن می‌داند. ایشان می‌نویسند: «و کان الکلام فی التفسیر یختلف اختلافاً فاحشاً بحسب اختلاف مشرب المفسرّین بمعنی اَنّ النظر العملی فی غالب الامر کان یحمل علی القرآن من غیر عکس إلّا ما شدّ.» المیزان، ج۵، ص۲۸۳.

3.. این حقیقت تلخ در خصوص «زراره» نیز واقع شده که درس‌آموز است. (ر.ک: الکافی، ج۷، ص۹۴و۹۵، ش۳).

4.. «حدوث و قدم» در یک تقسیم یا حقیقی است و یا اضافی، و در تقسیم دیگر، پنج قسم است: ۱. زمانی ۲. ذاتی ۳. دهری ۴. سرمدی ۵. اسمی. ر.ک: شرحالمنظومة، ج۲، ص۲۸۶ به بعد؛ بدایةالحکمة، ص۱۴۷ و کشف‌المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، مسئله ۳۳، ص۵۷ و شرح کشف‌المراد، ص۵۵ و۵۴.

صفحه از 164