داوري داوران معصوم عليهم السلام در حدوث و قِدَم «ما سوي‌الله» - صفحه 144

دارد، به جهت وجود محکماتی است که علم، قدرت و حیات الله تعالی را عین ذاتش می‌دانند، وگرنه برخی از فعل های ماضی و مضارع که در خصوص باری‌تعالی، در قرآن به کار رفته را به هیچ عنوان نمی‌توان دالّ بر دوام و ثبوت دانست؛ مانند( إِذْ «قالَ‏» رَبُّکَ‏ لِلْمَلائِکَة ... )، (قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ‏...)، (خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی‏ سِتَّةِ أَیَّام‏...)۱ و ... .
3. با مورد توجه قراردادن نمونه‌های مشابه «کان و لا شیء غیره» _ و حتی روایاتی که در آن‌ها «کان» وجود ندارد۲ _ و با توجه به نوع پرسش راوی۳ و نوع پاسخ و تعلیلی که معصوم علیه السلام به ‌کار ‌برده،۴ به خوبی می‌توان مراد جدی معصوم علیه السلام را که نفی ازلیت «ماسوی» و تفرّد الله تعالی در ازل باشد به دست آورد. البته ممکن است این کار برای کسی که از قبل، ذهنش با قواعد غیروحیانی انس گرفته است، مشکل باشد.
شبهه دوم: مراد از «و لا شیء غیره» و یا «و لا شیء معه»، نفی«معیت در رتبه» می‌باشد و ربطی به نفی «قِدَم زمانی» و مسبوق‌بودن «ماسوی» به «عدم» ندارد.
دلیل: امام‌باقر علیه السلام فرمودند:
إِنَّ الله تَبَارَکَ وَ تَعَالَى کَانَ وَ لَا شَیْ‏ءَ غَیْرُهُ نُوراً لَا ظَلَامَ‏ فِیهِ وَ صَادِقاً لَا کَذِبَ فِیهِ وَ عَالِماً لَا جَهْلَ فِیهِ وَ حَیّاً لَا مَوْتَ فِیهِ وَ کَذَلِکَ هُوَ الْیَوْمَ وَ کَذَلِکَ لَا یَزَالُ أَبَدا؛۵الله تعالی، در حالی که چیزى غیر از او نبود، نورى بود که تاریکی در آن نبود، راست‌گویى بود که دروغى در آن نبود، عالمى بود که جهلى در آن نبود و زنده‌ای که مرگى در آن نبود و او امروز هم، چنین است (نوری است که تاریکی در آن نیست و ...) و همواره نیز چنین خواهد بود .(طبق احتمال دوم از اولین جواب از این شبهه)
استدلال: در این روایت «کان» تامه می‌باشد و «وَ لَا شَیْ‏ءَ غَیْرُهُ»نیز به «کان» عطف شده و «نوراً» به همراه مابعد، منصوب و «حال» برای فاعل «کان» می‌باشد؛ در نتیجه

1.. به ترتیب: البقرة، آیه۳۰، البقرة، آیۀ۳۵، الاعراف، آیۀ۵۵.

2.. مانند:«الْحَمْدُ لِلهِ الْمُتَوَحِّدِ بِالْقِدَمِ‏ وَ الْأَزَلِیَّةِ»؛ (الامالی، للطوسی، ص۷۰۴، ش۱۵۰۹/۱، مجلس ۲۶ و فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام ، ص۱۲۱، ش۲۹. و «یَا ذَاالَّذِی کَانَ قَبْلَ‏ کُلِ‏ شَیْ‏ءٍ ثُمَّ خَلَقَ کُلَّ شَیْ‏ء»؛ التوحید، ص۴۷، ش۱۱ و ... .

3.. مانند سؤال «عمران صابی» از امام‌رضا علیه السلام : «آقای من، آیا برایم نمی‌گویید خداوندی که یکتاست و هیچ چیز غیر او نبود و هیچ چیز با او وجود نداشت، آیا با آفریدن اشیا دگرگونی نیافت؟!» ر.ک: التوحید، ص۴۳۳ و ... .

4.. مانند روایات قسم دوم از نگاه اول.

5.. محاسن برقی، ج۱، ص۲۴۲، ش۲۲۸ و التوحید، ص۱۴۱، ش۵.

صفحه از 164