حوزه حدیث و دانش بشری، احساس می‌شود. پژوهش‌گر علوم انسانی و تجربی، باید سؤال را بشکافد و تا حدّ ممکن به مفاهیم بسیط تشکیل‌دهنده آن برسد و پژوهش‌گر حدیث هم باید بتواند هر یک از آن مفهوم‌ها را مصداق و منظور و مقصود یک مفهوم حدیثی کهن قرار دهد.
برای نمونه، اگر دانش روان‌شناسی و جامعه‌شناسی نیازمند به راه‌هایی برای پیش‌گیری و یا درمان «تجمل‌گرایی و تشریفات» است که در روایات به طور مستقیم به آن پرداخته نشده، باید بتواند آن را به عناصر ریزتری، مانند «زیاده‌روی در حسّ زیبادوستی، فخرفروشی، چشم و هم‌چشمی و...» تقسیم کند تا پس از آن محدث بتواند احادیث مربوط به جمال، اسراف، تکبّر، تفاخر، تکلّف و... را به بررسی بنشیند. پس از این نیز مشارکت و گفت‌وگوی روان‌شناس و محدث، ضروری است، زیرا ممکن است هنوز عناصر دیگری در میان باشند. هم‌چنین نیاز است وزن هر یک از این عناصر در تشکیل مفهوم مرکب و نهایی «تجمل» مشخص شود تا _ برای مثال _ راه های جلوگیری از اسراف و تفاخر را بر راه‌های جلوگیری از تکلف مقدم بداریم و یا اهمیت بیشتری به آن‌ها داده شود. روشن است که محدث در این‌جا به مفهوم‌شناسی لغوی، عرفی و سپس حدیثی نیاز دارد که شرح بیشتر آن در کتاب روش فهم حدیث و کتاب اخلاق‌پژوهی حدیثی۱ آمده است.
مفاهیم دیگر در سایر دانش‌های بشری نیز به چنین تجزیه و تحلیلی نیاز دارند. نمی‌توان به یکباره مفهوم «مدیریت» را در احادیث کاوید، همان گونه که پدیدآمدن علم مدیریت نیز دفعی و یکباره نبوده است، اما می‌توان در بخش مدیریت نیروی انسانی، به نکته مهم برنامه‌ریزی قبلی کار برای کارکنان و بازخواست بعدی از آنان اشاره کرد و آن‌گاه این قطعه از سخنان امام‌صادق علیه السلام را که می‌فرماید: «و رَتَب لکفاتِکَ فی کُلّ یومٍ ما یَعمَلُونَ فی غدٍ، فإذا کانَ فی غدٍ فَاستَعرَضَ مِنهُم ما رتبته لهم بالأمس، وأخرَجَ إلی کُلِّ واحدٍ بِما یوجِبُهُ فعله من کفایةٍ أو عجزٍ فامح العاجز وأثبت الکافی»؛۲ و برای هر یک از کارکنانت، کارهای فردایشان را مرتب و معین کن و فردا آن‌چه را برایشان
1.. این کتاب تألیف حجةالاسلام دکترعباس پسندیده و از مجموعه کتاب‌های درسی دانشکده علوم حدیث است که با هم‌کاری سازمان سمت منتشر شده است.
2.. نزهةالناظر و تنبیه‌الخاطر، ص۱۱۷، ح۵۸.
