شکل گسترده کمتر مشابهی دارد.
آیا قرآن کریم نیز از این شیوه استدلال استفاده کرده است؟ خرمشاهی بر آن است که «جوانه شرط»¹ و ریشه چنین استدلالی را می‌توان در این آیه نشان داد:
قُلْ أَرَأَیتُمْ إِن کانَ مِنْ عِندِ اللهِ ثُمَّ کفَرْتُم بِهِ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ هُوَ فِی شِقَاقٍ بَعِیدٍ؛²
بگو بنگرید، اگر قرآن از جانب خدا باشد، سپس بدان کفر ورزیده باشید، در آن صورت چه کسی از آن که در ستیزی دور است، گمراه‌تر خواهد بود؟
وی در تأیید نظر خود، به سخن ابوالفتوح رازی در تفسیر این آیه استناد می‌کند:
این طریقتی است از طریقت‌های جدل که آن را طریقت احتیاط گویند. خدای تعالی مناظره بیاموخت رسولش را بر این طریقت.³
اما به نظر می‌رسد که این آیه برای تأیید مدعا مناسب نباشد. در واقع، این آیه دعوت تأمل در پیام قرآن و پرهیز از صدور حکم بدون مطالعه یا پیش‌داوری است. حال آن که استدلالی که در این روایات آمده و غزالی آن را بسط داده، توجیه نوعی رفتار و سلوک دینی است.⁴ فخر رازی، به تحلیل منطق حاکم بر این آیه می‌پردازد و نتیجه می‌گیرد که پیام آیه آن است که روی‌گردانی، اِعراض و انکار قبل از بررسی خطاست، زیرا بطلان قرآن بالضروره معلوم نیست و همچنان احتمال دارد صادق باشد. در این صورت، نخوانده و نشنیده حکم کردن و خودداری از هر گونه تأملی نادرست است. بلکه باید بکوشید تا این شکاف معرفتی را با تأمل و نظر پر کنید:
پس اگر با استدلال به صحت آن پی بردید، آن را بپذیرید و اگر از راه استدلال به فساد آن رسیدید، آن را رها کنید؛ اما اصرار بر انکار و روی‌گردانی قبل از دلیل دور از خرد به شمار می‌رود.⁵
از نظر مرحوم طباطبایی نیز این آیه همین منطق را بیان می‌کند:
قرآن شما را به خدا می‌خواند و گویای آن است که از نزد خداوند است. پس دست کم احتمال درستی ادعایش را بدهید و همین در وجوب نظر در کارش،