صدیقین، سخن از شرط‌بندی پاسکال، نابجاست.
اما در فضایی که اصولاً تردیدهایی جدی در باره امکان چنین براهینی وجود دارد، یا شاهد دلایل همسنگ له و علیه وجود خدا هستیم، نباید ارزش استدلال‌های عمل‌گرایانه را دست کم گرفت. در سنت حدیثی ما، در کنار براهین فنی و دقیق، شاهد حضور براهین دوراندیشانه و عمل‌گرایانه متنوعی هستیم که نمونه آن در این نوشته مورد بحث قرار گرفته است. با بررسی احادیث و طبقه‌بندی این براهین می‌توان بنیادی استوار برای براهینی پدید آورد که کارآیی قابل توجهی دارند و در عین حال در سنت حدیثی و روایی ما ریشه‌ای عمیق دارند. استدلال پاسکال _ که به ظاهر از طریق نوشته‌های غزالی با آن آشنا شده و آن را بومی ساخته و گسترش داده است _ نمونه‌ای از این قابلیت را نشان می‌دهد.
صورت اصلاح شده این استدلال، با همه اشکالاتی که متوجه آن شده است، طبق استعاره جردن، دست کم کارکرد آتش را برای کشتی‌شکستگان دارد. اگر کشتی‌شکسته‌ای در جزیره‌ای دورافتاده آتشی برافروزد تا هم خود را گرم کند، هم با آن آشپزی کند، و هم امیدوار باشد که دیگران با دیدن آتش به یاری او خواهند آمد، کار نامعقولی نکرده است؛ هرچند هیچ کس او را نبیند، یا نباشد تا ببیند.۱
کتاب‌نامه
_ احیاء علوم الدین، ابو حامد امام محمد غزالی، تصحیح: عبد الله الخالدی، دار الارقم بن ابی ارقم، بیروت، 1998م.
_ احیاء علوم الدین، ابو حامد امام محمد غزالی، دار تِمِل للنشر و التوزیع، استانبول، [بی‌تا].
_ بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1403ق.
_ تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، حنا فاخوری و خلیل الجر، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، زمان، تهران، 1358ش.
_ ترجمه و شرح اصول کافی، محمد باقر کمره‌ای، اسوه، تهران، 1383ش.
_ درد جاودانگی، میگل دِ اونامونو، ترجمه: بهاء الدین خرمشاهی، ویرایش دوم، ناهید، تهران، 1380ش.
_ التفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب،فخرالدین محمد رازی، دارالفکر،بیروت،1985م.
1.Pascal's Wager: Pragmatic Arguments and Belief in God, p. ۵.
