است. در منابع روایی شیعی از مناظره مفصل و چند روزه‌ای میان ابن ابی العوجاء،^۱ _ که به زندقه نامور بود _ و امام صادق _ علیه السلام _ سخن رفته است. طبق گزارش این منابع، پس از سه روز بحث بی‌فرجام در موسم حج، و تکرار این ماجرا در سال بعد، امام صادق _ علیه السلام _ ادامه جدال را بی‌حاصل دانست، از بحث با ابن ابی العوجاء باز ایستاد و استدلالی کرد که حاصل آن برتری ایمان بر بی‌ایمانی در چنین شرایطی است. منطق استدلال امام آن بود که اگر خدایی بود، مؤمنانه ‌زیستن وی بسیار به سودش خواهد بود و اگر خدایی نبود، زیانی نکرده است.

1. نصوص

این سبک استدلال در روایات مختلف به امامان _ علیهم السلام _ نسبت داده شده است، که مهم‌ترین آنها به شرح زیر است.
الف) در کتاب الکافی شرح این ماجرا و تفصیل استدلال‌های طرفین آمده است. در پایان این گفت و گو، امام صادق _ علیه السلام _ گفت:
«لَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ» وَ نَفَضَ رِدَاءَهُ مِنْ يَدِهِ وَ قَالَ:«إِنْ يَكُنِ الْأَمْرُ كَمَا تَقُولُ _ وَ لَيْسَ كَمَا تَقُولُ _ نَجَوْنَا وَ نَجَوْتَ وَ إِنْ يَكُنِ الْأَمْرُ كَمَا نَقُولُ _ وَ هُوَ كَمَا نَقُولُ_ نَجَوْنَا وَ هَلَكْتَ»؛^۲«در حال حج جدال روا نیست» و ردای خود را از دستش کشید و فرمود: «اگر واقع مطلب آن است که تو گویی _ با این که آن نیست که تو گویی _ ما و تو هر دو نجات یافتیم و اگر واقع مطلب این است که ما معتقدیم و _ همین طور هم هست _ ما نجات یافتیم و تو هلاک شدی».^۳
ب) همین استدلال را امام صادق _ علیه السلام _ در دفاع از حج‌گزاران به کار می‌برد و خطاب به ابن ابی العوجاء، می‌گوید:
إِنْ يَكُنِ الْأَمْرُ عَلی مَايَقُولُ هَؤُلَاءِ _ وَ هُوَ عَلی مَايَقُولُونَ، يَعْنِي أَهْلَ الطَّوَافِ_ فَقَدْ سَلِمُوا وَ عَطِبْتُمْ، وَ إِنْ يَكُنِ الْأَمْرُ عَلی مَاتَقُولُونَ _ وَ لَيْسَ كَمَا تَقُولُونَ _ فَقَدِ اسْتَوَيْتُمْ وَ هُمْ؛^۴