اگر حقیقت همان است که اینان میگویند و بیتردید حقیقت همان است که آنها میگویند (یعنی طوافکنندگان)، آنها به سلامت رستند و شما هلاکاید و اگر حق این است که شما میگویید و مسلماً چنین نیست، در این صورت شما و آنها یکسانید.۱
ج) از امام رضا _ علیه السلام _ نقل شده است که در پاسخ به یکی از زنادقه گفت:
«أَيُّهَا الرَّجُلُ أَ رَأَيْتَ إِنْ كَانَ الْقَوْلُ قَوْلَكُمْ _ وَ لَيْسَ هُوَ كَمَا تَقُولُونَ_ أَ لَسْنَا وَإِيَّاكُمْ شَرَعاً سَوَاءً، لَا يَضُرُّنَا مَا صَلَّيْنَا وَ صُمْنَا وَ زَكَّيْنَا وَ أَقْرَرْنَا؟» فَسَكَتَ الرَّجُلُ، ثُمَّ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ _ علیه السلام _ :«وَ إِنْ كَانَ الْقَوْلُ قَوْلَنَا _ وَ هُوَ قَوْلُنَا _ أَلَسْتُمْ قَدْ هَلَكْتُمْ وَ نَجَوْنَا؟»۲؛
«آهای، مرد بگو بدانم اگر عقیده شما درست باشد _ با این که درست نیست _ آیا ما و شما هم سود و برابر نیستیم؟ آن چه نماز خواندیم و روزه داشتیم و زکات پرداختیم و اقرار کردیم زیانی به ما ندارد؟» آن مرد خاموش ماند و پاسخی نداد. باز امام فرمود: «ولی اگر عقیده ما درست باشد و مسلماً درست است، چنین نیست که شما هلاک شدید و نجات یافتیم؟»۳
د) به روایت غزالی، امام علی _ علیه السلام _ خطاب به کسی که توان عقلی کافی برای تحقیق امور نداشت و در باره مبدأ نیز در شک بود، فرمود:
إن صح ما قلتَ فقد تخلصنا جمیعاً، و الا فقد تخلصتُ و هلکتَ؛۴اگر آن چه میگویی صحیح باشد، همگی خلاص میشویم و گرنه من خلاص میشوم و تو هلاک میگردی.
سپس توضیح میدهد مقصود امام آن است که شخص خردمند همواره راه احتیاط را میپوید؛ در حالی که در این نسخه تعبیر «یسلل» آمده، در نسخه دیگری، «یسلک» (میپوید) ثبت شده است.۵
فیض کاشانی عین مطلب بالا را بیهیچ تغییری، جز ثبت «یسلک» به جای «یسلل»، میآورد و توضیحی در باره حدیث نقل شده نمیدهد و بدین ترتیب آن را به دیده
1.. ترجمه و شرح اصول کافی، ج۱، ص۲۱۹.
2.. الکافی، ج۱، ص۱۹۴.
3.. ترجمه و شرح اصول کافی، ج۱، ص۲۲۹.
4.. احیاء علوم الدین، تصحیح عبد الله الخالدی، ج۴، ص۸۱.
5.. احیاء علوم الدین، دار تِمِل للنشر و التوزیع، ج۱۲، ص۲۹.