بررسي و ارزيابي وجوه جمع بين روايات «اهل الذكر» و سياق آيات (43 سوره نحل و هفتم سوره انبيا) در ديدگاه مفسران - صفحه 36

بین تابعان نیز اختلاف نظر است؛ مثلاً ابن زید آنان را اهل قرآن می‌داند و امام باقر _ علیه السلام _ (به عنوان تابعی از نظر اهل سنت) آنان را اهل بیت _ علیهم السلام _ می‌شناسند. با این تعارض اقوال و عدم روایت در باره شأن نزول، دلیل سیاق _ که دلیل لبی و مستند معنای اهل کتاب برای اهل الذکر است _ در برابر ادلّه لفظی، به ویژه با توجه به روایات پیامبر اکرم _ صلی الله علیه و آله _ که در مصادر سنی پیرامون اهل الذکر نقل شده _ و خواهید دید _ ناتمام خواهد بود.
2. اگر ادله لفظی اهل الذکر در نظر اهل تسنن اتقان کافی ندارد که بر دلیل سیاق مقدم افتد، لااقل باید اهل تسنن برای جمع بین دلیل سیاق و ادله لفظی از باب تعادل بین دو دسته دلیل، تدبیری بیاندیشند؛ به طور نمونه اهل الذکر را از باب تنقیح مناط و جری و تطبیق بر اهل قرآن یا اهل بیت تطبیق دهند، نه آن که اکثر آنان این بحث را فرو گذارند یا همانند فخررازی سریان آیه را بر موارد دیگر مردود شمارند. افزون بر آن، در این صورت پیام آیه به مورد سؤال _ که تنها در باره بشر بودن انبیاست _ محدود شده و در غیر مورد نزول خود حامل هیچ نوع پیامی نخواهد بود.
3. توجیه ابن کثیر در باره حدیث امام باقر _ علیه السلام _ از معنای اهل الذکر خطا و بدون دلیل است؛ چون اهل بیت _ علیهم السلام _ در حدیث امام باقر _ علیه السلام _ با توجه به روایات دیگری که در مصادر سنی، با قطع نظر از مصادر شیعی، نقل شده به معنای خاص آن است و به صورت اصطلاح در روایات (مانند حدیث ثقلین و سفینه) به کار رفته است؛ نه آن که مراد امام باقر _ علیه السلام _ از اهل بیت در این جا همه امت یا هر کسی باشد که با پیامبر خدا _ صلی الله علیه و آله _ پیوند خویشاوندی دارد و به بیت نبوت منسوب است. شاهد آن، حدیث علی _ علیه السلام _ است که فرمودند: «نحن اهل الذکر». شاهد دیگر این است که هیچ کس از منسوبان و خویشاوندان به بیت پیامبر خدا _ صلی الله علیه و آله _ (جز ائمه معصوم _ علیهم السلام _ ) ادعا نکرده‌اند که از اهل‌الذکر هستند. محدثان و مفسران نیز هیچ سند و روایتی در این زمینه نقل نکرده‌اند. با بررسی دیدگاه‌های شیعه به کاستی‌های بیشتری در نظریه‌های اهل سنت واقف خواهیم شد.

معنا شناسی اهل الذكر در دیدگاه شیعه

اساساً دیدگاه قرآن پژوهان شیعی در معنا شناسی «اهل الذکر» همسان با دیدگاه‌های سنی است که تحت تأثیر سیاق این دو آیه، آن را به معنای اهل کتاب یا اهل العلم به اخبار گذشتگان معنا کرده‌اند. این رویکرد حجم قابل توجهی از مفسران شیعه را به خود

صفحه از 50