بررسي و ارزيابي وجوه جمع بين روايات «اهل الذكر» و سياق آيات (43 سوره نحل و هفتم سوره انبيا) در ديدگاه مفسران - صفحه 38

الذکر را اهل بیت _ علیهم السلام _ دانسته است و 65 حدیث از ائمه طاهرین: امام علی _ علیه السلام _ ، ‌صادقین_ علیهما السلام _ و امام رضا _ علیه السلام _ و امام هادی _ علیه السلام _ نقل کرده است.۱ نیز سایر دانشمندان _ که به تفسیر مأثور و نقل احادیث اکتفا کرده‌اند _ ، مانند سید هاشم بحرانی۲ و علی بن جمعه حویزی۳ و...

وجوه جمع روايات با سياق آيه

برخی از مفسران شیعی برای وجه جمع بین سیاق آیه و روایات تدبیری اندیشیده‌اند؛ از جمله مرحوم فیض کاشانی (م1091ق) _ که برای نخستین بار به تعارض بین سیاق آیه با مفاد روایات توجهی ویژه کرده _ کوشیده است وجه جمعی بین آنها بیابد. ایشان پس از ذکر اخبار متعدد در این زمینه از مصادر گوناگون شیعی با ترجیح مفاد آنها بر سیاق آیه می‌نویسد:
از این اخبار چنین به دست می‌آید که «اهل الذکر»، اهل بیت‌اند و مخاطبین در آیه«فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ ... »مؤمنان‌اند، نه مشرکان. و مورد سؤال نیز هر چیزی است که برای آنان دشوار می‌نماید [نه آن که پرسندگان، مشرکان و مورد سؤال از بشر بودن انبیا باشد]. این معنا در صورتی بر آیه تطبیق می‌شود که تعبیر «و ما ارسلنا» در آیه، رد بر مشرکان نباشد، یا آن که عبارت«فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»مستقل از قبل و بعد، کلامی مستأنف باشد یا آن که بگوییم در اصل چینش آیه تغییر یافته و عبارت مذکور در قرآن جا به جا شده است.۴
تدبیر برخی دیگر از قرآن پژوهان شیعی برای وجه جمع بین سیاق آیه و مفاد روایات بر مبنای قاعده عقلایی «لزوم رجوع جاهل به عالم» است که در بین اهل سنت نیز مطرح بود. بر این اساس، هر چند مورد نزول آیه، پرسش از اهل کتاب به ویژه اهل تورات است، اما این پرسش مصداقی از این قاعده ارتکازی عقلاست که در شریعت نیز پذیرفته شده است. به همین رو، قرآن با حکم به ارجاع مشرکان و پرسش آنان از اهل کتاب، ایشان را به اصل عام عقلایی ارشاد کرده است. لزوم رجوع به اهل بیت _ علیهم السلام _ بنا به مفاد روایات نیز، مصداقی از این حکم ارشادی است، برخی از معاصران، مانند مرحوم استاد معرفت و

1.. بحار الانوار، ج۲۳، ص۱۷۲ - ۱۸۸.

2.. البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۳۶۹ - ۳۷۲.

3.. نورالثقلین، ج۳، ص۵۵ - ۵۸.

4.. الصافی فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۳۶ - ۱۳۷.

صفحه از 50