بررسي و ارزيابي وجوه جمع بين روايات «اهل الذكر» و سياق آيات (43 سوره نحل و هفتم سوره انبيا) در ديدگاه مفسران - صفحه 39

مرحوم شیرازی به این قول گرایش دارند. مرحوم شیرازی ضمن تقریر فشرده‌ای از این قاعده در وجه جمع بین سیاق و روایات می‌گوید:
مفاد روایات منطبق بر قاعده ارتکاز عقلایی است و تنها بر تعیین مصادیق آشکار پرسش شدگان، دلالت دارد [نه آن که اختصاص به آنان داشته باشد].1
استاد معرفت نیز ضمن استفاده از همین قاعده و رد دیدگاه مرحوم فیض کاشانی اهل بیت _ علیهم السلام _ را مصداق اتمّ اهل الذکر می‌دانند.2
مرحوم علامه طباطبایی با ژرف‌کاوی بیشتر و بیان گسترده‌تر در این باره می‌نویسد:
این آیه به حسب مورد تنها بر اهل تورات تطبیق می‌شود، به ویژه آن که آنان دشمنان پیامبر خدا _ صلی الله علیه و آله _ بودند و نبوت ایشان را انکار می‌کردند، به همین دلیل مشرکان به دیدگاه آنان اطمینان داشتند. دشمنی آنان با پیامبر خدا _ صلی الله علیه و آله _ و جانبداری ایشان از مشرکان به حدی بود که در باره مشرکان می‌گفتند: «هولاء أهدی من الّذین آمنوا سبیلاً»؛3 اینان (مشرکان) از مؤمنان هدایت یافته‌ترند». این که برخی گفته‌اند مراد از اهل الذکر، اهل قرآن‌اند، با اتمام حجت بر مشرکان سازگار نیست؛ چون مشرکان نبوت پیامبر خدا _ صلی الله علیه و آله _ را نمی‌پذیرفتند؛ چه رسد به آن که به حکم مؤمنان از اهل بیت _ علیهم السلام _ به رسالت پیامبر _ صلی الله علیه و آله _ گردن نهند.4
سپس علامه در بحث روایی پس از ذکر برخی از روایات در این باره چنین می‌آورد:
هر چند به حسب مورد آیه، کسانی که باید از آنان سؤال شود، اهل کتاب، به ویژه یهودیان هستند، اما با قطع نظر از مورد، با توجه به این که مورد مخصص نیست و شأن قرآن نیز (به عنوان کتاب هدایت) این است که در آن به موارد نزول اکتفا نشود، با توجه به این‌ها این حکم به حسب پرسندگان، پرسش شدگان و پرسش‌ها عام است؛ پرسندگان هر کسی است که نسبت به معارف حقیقی و تکالیف خود جاهل است و دامنه مورد سؤال تمام معارف و هر آن

1.. تقریب القرآن إلی الاذهان، ج۱۴، ص۹۹.

2.. التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ص۱۶۶.

3.. سوره نساء، آیه ۵۱.

4.. المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۲۵۹.

صفحه از 50