خبر واحد هم در اعتقادات حجت نیست.
پاسخ
در علوم حدیث تفاوت نگرش قدما (همچون صاحبان کتاب اربعه و شیخ مفید و دیگر محدثان قرون اولیه) با معنای آن در نزد علمای حدیث دوره بعد _ که از ابن طاووس (م7۶3ق) و علامه حلّی (م72۶ق) آغاز می‌شود _ متفاوت است. قدما به صرف صحت سند، به درستی حدیث حکم نمی‌کردند و صحت سند گاه تنها یکی از قرینه‌ها برای حکم کردن به اعتبار روایت بود. همچنین، به روایت را فقط به دلیل ضعف سند کنار نمی‌گذاشتند.
پس نقد محتوایی همپای نقد سندی مورد توجه کاوشگران حوزه حدیث بوده است. نمونه‌هایی از این رویکرد را مرور می‌کنیم.
شیخ طوسی _ که از او به عنوان «لسان القدما»1 یاد می‌کنند _ در عدة الاصول، مباحث نظری این شیوه را در عمل به خبر افراد ضعیف و متهم و نیز خبر مرسل سامان داده و تحت عنوان «القرائن التی تدلّ علی صحه أخبار الآحاد» آورده است.
بر همین اساس، احمد بن ابی طالب (از عالمان قرن ششم) به هنگام تدوین کتاب الاحتجاج نیازی به نوشتن اسناد احادیث نمی‌بیند و می‌گوید مضمون این احادیث یا با عقل موافق است یا در سیره و کتاب‌ها مشهور است.2 محقق حلی (م۶72 ق) در برابر افراط و تفریط در پذیرش و ردّ اخبار جانب اعتدال را گرفته و می‌گوید:
به آنچه اصحاب پذیرفته‌اند یا قراینی بر صحت آن دلالت می‌کند، عمل می‌شود و آنچه اصحاب از آن اعراض کرده‌اند و یا شاذ و نادر است، واجب الرد است.3
این شیوه در احادیث اعتقادی نیز کاربرد دارد و ملاصدرا در شرح اصول الکافی خود بدان تصریح کرده است. او در شرح هبوط جبرئیل بر حضرت آدم _ علیه السلام _ می‌گوید:
این حدیث، اگرچه به خاطر وجود سهل بن زیاد و مفضّل بن صالح و غیر آن دو در سندش ضعیف است، امّا این مسأله، به درستی مضمون آن آسیب وارد
1.. الطهارت، ج۱، ص۴۶۷؛ سماء المقال فی العلم الرجال، ج۲، ص۲۹۸.
2.. الاحتجاج، ج۱، ص۴.
3.. المعتبر، ج۱، ص۲۹.
